O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universiteti axmedova Dildora Bahodirovna

Til undoshlari 
T
tovushi
til oldi, portlovchi, jarangsiz undosh tovush bo‘lib, so‘zning 
boshida 
(to‘ti, tuxum),
o‘rtasi 
(katta, vatan)
va oxirida 
(savat, qavat, harakat)
kela 
oladi. O‘zbek milliy tilining o‘g‘uz lahjasiga mansub shevalarda
t
ba’zan 
d
ga 
o‘tadi: 
tuz > duz, o‘t > o‘d
kabi. Bu o‘tishlar adabiy orfografiyada ifodalanmaydi. 
Arab, rus yoki fors-tojik tillaridan o‘zlashtirigan so‘zlardagi qator undoshlar 
tarkibidagi t tovushi talaffuzda ko‘pincha tushib qoladi: 
g‘isht > g‘ish, pastqam > 
pasqam, taksist > taksis 
kabi. Bu o‘zgarish yozma nutqda aks etmaydi. 
D
tovushi
til oldi, portlovchi, jarangli undosh tovush bo‘lib, so‘zning 
boshida (devor, do‘kon, dala), o‘rtasida (shabada, sodda, to‘da) va oxirida (qasd, 
hudud, gard ) kela oladi. So‘z oxirida kelgan 
d
tovushi talaffuzda hamma vaqt 
jarangsizlashadi va 
t
tovushiga o‘tadi: 
Asad>Asat, Samarqand>Samarqant,
Xo‘jand>Xo‘jan
t kabi. Bu tovush ham o‘zlashma so‘zlar tarkibidagi qo‘sh 
undoshlar ichida kelganda tushib qolishi mumkin:
farzand>farzan, baland>balan. 
N
tovushi
til oldi, portlovchi-sirg‘aluvchi, burun, sonor, jarangli undosh 
tovush bo‘lib, so‘zning boshida (nom, nima, nusxa), o‘rtasida (aniq, tiniq) va 
oxirida (un, to‘n, son) kela oladi. Bu tovush ayrim so‘zlar tarkibida 
b
yoki m 
tovushlaridan oldin kelganda, shu tovushlar ta’sirida talaffuzda (yozuvda aslicha 
yoziladi) m tovushiga o‘tadi:
manba>mamba, tanbal>tambal, ko‘nmadi
>ko‘mmadi
kabi.
S
tovushi
til oldi, sirg‘aluvchi, shoqinli, jarangsiz undosh tovush bo‘lib,
so‘zning boshida 
(soat, semiz, sabr),
o‘rtasida 
( asar, mustaqil, osma)
va oxirida 
(tus, mos, tovus)
kela oladi. Bu tovush o‘zbek tilidagi eng faol qo‘llanadigan 
tovushlardan biridir.