O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universiteti axmedova Dildora Bahodirovna

shovqinning 
ishtirokiga 
ko‘ra
Hosil 
bo‘lish 
usuliga 
ko‘ra
Hosil bo‘lish o‘rniga ko‘ra 
Lab 
undoshl
ari 
Til undoshlari 
B
o‘
g‘
iz
 u
n
d
osh
i
lab- 
lab 
lab-
tish 
til 
oldi 
til 
o‘rt
a 
til 
orq
a 
chu
qur 
til 
orq
a 
S
h
o
v
q
in
li
la
r 
Jarangli 
P
o
rt
lo
v
ch
il
ar
Sof 
portlov
-chilar 
B 
D 
g 
jarangsiz 
P 
T 
k 
q 
jarangli 
Qori- 
shiq 
portlov
-chilar 
J 
jarangsiz 
Ch
jarangli 
Sirg‘aluv- 
chilar 
V 
v1 j1, z y 
g‘
jarangsiz 
F 
f1 
s, 
sh 
x 
H 

---

43 
O
v
o
zd
o
r 
(so
n
o
r)
la
r 
jarangli 
P
o
rt
lo
v
ch
i-
S
ir
g‘
al
uv
ch
i-
la
r 
Buru
n 
tovu
sh-
lari 
M
N 
ng
Yon 
tovu
sh 
L 
Titro
q 
tovu
sh 
R 
Undosh tovushlar tavsifi 
B tovushi
- lab-lab, sof portlovchi, jarangli undosh tovush bo‘lib, so‘z 
boshida (bahor), o‘rtasida (abadiy) va oxirida (kitob) uchraydi. Bu tovush so‘z 
oxirida kelganda jarangsizlashadi va p tovushi bilan almashadi: maktab – maktap, 
odob- odop. Bu tovush ko‘pincha ikki unli orasida kelganda yoki ikki fe’l birikib 
talaffuz qilinganda, v tovushi kabi aytiladi va ba’zan shunday yoziladi: kabob – 
kavob, qobirg‘a - qovurg‘a, sabil – savil, qurbaqa – qurvaqa, ko‘ra ber – ko‘raver
kabi.
So‘z boshida kelgan b tovushi ayrim shevalarda talaffuz paytida m tovushiga 
o‘tadi: murch > burch (garmdori – Xorazm shevasida). Tarixan b va m 
tovushlarining almashinuvi turkiy tillarda kuzatiladi: ben – men, bunga – munga va 
h. 
V tovushi
– lab-lab va lab-tish, sirg‘aluvchi, jarangli undosh tovush. So‘zning 
boshida (vazifa, vafo), o‘rtasida (sovun, lavlagi, taqvim) va oxirida (o‘tov, birov) 
kela oladi. Sof o‘zbekcha so‘zlarda bu tovush so‘z boshida deyarli qo‘llanmaydi.
M tovushi
- lab-lab, portlovchi-sirg‘aluvchi, burun, sonor, jarangli undosh 
tovush bo‘lib, so‘zning boshida (mehr, mo‘ylov, mulk), o‘rtasida (omon, umr) va 
oxirida (tom, bodom, qadam) kela oladi. 
P tovushi
– lab-lab, sof portlovchi, jarangsiz undosh tovush bo‘lib, so‘zning 
boshida (pilla, po‘choq, parda), o‘rtasida (opa, qipiq, to‘piq) va oxirida (cho‘p, top, 
sop) kela oladi. Ko‘p bo‘g‘inli so‘zlarning oxirida bu tovush deyarli uchramaydi.
F tovushi
- lab-tish, sirg‘aluvchi, jarangsiz undosh tovush bo‘lib, faqat o‘zbek 
tiliga arab, fors va rus tillaridan o‘zlashgan so‘zlarning boshida (faqir, oftob, 
fabrika), o‘rtasida (qofiya, iffat, kofe) va oxirida (sarf, urf) kela oladi. Ba’zi 

---

44 
so‘zlarda talaffuzda p tovushi bilan almashadi: foyda > poyda, Farida > Parida.
Bunday o‘zgarishlar hozirgi orfografiyada aks etmaydi.