O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi andijon davlat universiteti kurs ishi mavzu

X U L O S A

Shunday qilib, Turkiston muxtoriyatining amaliy jipslashishi uchun kurashning asosiy yakunlarini baholab, shuni ta’kidlash lozimki, Oktaybr to’ntarishidan so’ng milliy o’z taqdirini o’zi belgilash vazifasini hal etishda quyidan va yuqoridan ikki yo’l ikki xil yondashuv belgilandi.

Birinchidan: Tub aholining ommaviy harakatini o’zida ifoda etdi va suverenlik huquqlarini amalda ta’minlash mustamlaka zulmini tugatish uchun maydonga chiqishi.

Ikkinchidan: Mahalliy turkistonliklar manfaatlarining g’oyaviy ishtirokchisi sifatida, milliy musulmon siyosiy partiyalari tashkilotchilari qatnashdilar. Milliy demokratlar, demokratiya tamoyillarga va tub aholining tarixiy ehtiyojlarini hisobga oluvchi Rossiya davlati doirasida suveren milliy davlatchilik qurilishining aniq dasturini ishlab chiqdilar. U bolsheviklarning Toshkent ijroq’mi va o’lka shovinistik hatti-harakatlariga javob tariqasida shakllangan Turkiston muxtoriyatining barpo etilishida o’z ifodasini topganligi yoritib berildi.

Uchinchidan: Bolsheviklar hokimiyatining tor sinfiy intilishlarini aks ettirib, u milliy ijtimoiy taraqqiyot ehtiyojlariga begona bo’lgan sotsialistik davlatchilikni barpo etishni ko’zlaganligi ochib berildi..

To’rtinchidan: Turkiston muxtoriyati millatlarni o’z taqdirini o’zi belgilash g’oyasini demokratik yo’l bilan hal etishga bel bog’lagan xalq irodasi va ilg’or ziyolilarning ko’tarinki hatti-harakat zaminida vujudga keldi. Bu harakatning boshida turgan ilg’or hur fikrli ziyolilar, fidoyi insonlar esa uzoq yillargacha “xalq dushmani” degan soxta nom bilan badnom etib kelinganligi manba va adabiyotlar asosida ochib berildi.

“Turkiston Muxtoriyati hukumati atigi 72 kun umr ko’rgan bo’lsa ham, u erksevar xalqimizni milliy mustaqillik va istiqlol uchun kurashga da’vat etdi. Bu hukumatning ag’darilishi turkistonliklar tomonidan sovet Rossiyasining Turkistonga nisbatan tajovuzkor rejalari mavjudligining yana bir dalili sifatida qabul qilindi.Turkistonliklar tinch yo’l (parlament) bilan milliy davlatchilikni qayta tiklash mumkin emasligini tushunib, 1918-yil fevral oyining oxirida qo’llariga qurol olgan holatda Turkistonda sovet rejimi va bolsheviklarga qarshi qurolli harakatni boshlab yubordilar. Sovet tuzumi davrida Turkiston Muxtoriyatining mohiyati soxtalashtirilib, u tor ma’nodagi Qo’qon Muxtoriyati bilan almashtirildi.”⁶

Mustaqillik sharofati bilan vatanimiz tarixini chuqur va aslini o’rganishga keng imkon berildiki, ushbu bitiruv malakaviy ishida Turkiston Muxtoriyati tarixini o’rganishga va uning faoliyatini baholashga harakat qilindi.