O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi andijon davlat universiteti

Tayanch so’z va iboralar: klassitsizm, rus klassitsizmi, sentementalizm,sentemental- romantik an’analar,tanqidiy realizm, rus adabiyotining davrlashtirish masalasi

Rossiyadagi ijtimoiy-siyosiy vaziyat va adabiy hayot.XIX asr nafaqat rus adabiyoti, balki jahon adabiyoti uchun ham eng sermahsul davr hisoblanadi.Bu davr dunyo adabiyotiga Pushkin, Lermontov,Tolstoy,Dostoyevskiy kabi daho ijodkorlarni yetkazib berdiki, ularning asarlari haligacha qo’lma-qo’l bo’lib o’qilmoqda,o’rganilmoqda.XIX asr boshida Rossiya feodal- krepostnoylik tuzumidagi kattakon agrar davlat edi.Har qanday insoniy huquqlardan mahrum etilgan krepostnoylar va ularga zug’umini o’tkazib beshafqatlarcha munosabatda bo’layotgan pomeshchiklarning xatti- harakatlari mamlakatning eng ilg’or insonlarining gazabini keltirar edi.Shuningdek, bu davrda qator tarixiy voqealar qayd etildiki, rus nasri va she’riyatining rivojlanishida 1812 yilgi Vatan urushi, buyuk Napoleonning o’limi va Bayronning vafoti ta’sir ko’rsatdi.Rus-turk urushi, shuningdek, butun Yevropa bo’ylab eshitilgan fransuz inqilobining aks-sadolari, bularning barchasi ilg’or ijodiy fikrlarning katalizatoriga aylandi.G’arb mamlakatlarida inqilobiy harakatlar amalga oshirilib, erkinlik va tenglik ruhi vujudga kela boshlaganda, Rossiya o’zining monarxik kuchini mustahkamladi va isyonni bostirdi. Bu san’atkorlar, yozuvchilar va shoirlar e’tiboridan chetda qolishi mumkin emas edi. Rossiyadagi XIXasr boshlari adabiyoti jamiyatning ilg’or qatlamlarining fikrlari va tajribalari aksidir.

XIX asrda adabiyot turli xil uyushmalar ta’siri ostida rivojlandi. “Shimoliy uyushma”, “Janubiy uyushma”kabi yashirin jamiyatlarga birlashib,podshoh hukumatiga qarshi harakatlar olib borardilar. Aynan shu asrning birinchi choragida jurnalistika sohasida sezilarli o’sish kuzatildi.Jamiyatning eng ilg’or qatlami bo’lgan ziyolilar ijtimoiy fikr aytish minbari sifatida adabiyot va jurnalistikani tanlagan edilar. Buning aksi o’laroq, yangi jurnallar nashr etila boshladi. Ularning eng birinchilari sifatida N.M.Karamzin tashkil etgan va V.A.Jukovskiy davom ettirgan “Vestnik Yevropi” jurnalini keltirishimiz mumkin.Bu jurnal eng yaxshi asarlar, tarjimalar nashr qilingan hamda adabiy hayotga oid savollarga oydinlik kiritilgan.Bu jurnal mualliflari sifatida A.S.Pushkin va A.S.Griboyedovlarni ham uchratamiz.Jurnalistika bilan bir qatorda adabiy to’garaklar faoliyati ham adabiy va ijtimoiy- siyosiy hayot masalalari haqidagi fikr almashish imkonini beradigan asosiy makon bo’lgan.1818-1820yillarda Peterburgda faoliyat yuritgan “Yashil chiroq”adabiy to’garagida ozodlik, fuqorolik burchi va zo’ravonlikka qarshi g’oyalar muhokama qilingan, Pushkin va unga yaqin bo’lgan yosh shoirlarning adabiy va siyosiy qarashlari aynan shu to’garakda shakllandi.