O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi andijon davlat universiteti



Download 2,03 Mb.
Pdf ko'rish
bet61/192
Sana24.09.2021
Hajmi2,03 Mb.
#184336
1   ...   57   58   59   60   61   62   63   64   ...   192
Bog'liq
jismoniy mashqlar fiziologiyasi va biomexanikasi

 
 
 
      
                   
Ish I Qayta 
tiklanish 
 
 
 
Rasm. 4. Yengil aerob (o’ng) va og’ir anaerob (chap) ishda kislorod talabi, kislorod 
istemoli va kislorod qarzi. 
 
Submaksimal quvvatli ishni bajarishda yetakchi fiziologik tizimlarga qon, qon 
aylanish  va  nafas  tizimlari  hamda  markaziy  nerv  tizimi  kiradi.  Markaziy  nerv 
tizimining  ahamiyati  juda  katta,  nerv  markazlariga  yetarli  miqdorda  kislorod 
yetmayotgan sharoitda harakatlarni tez va aniq boshqarishi  kerak bo’ladi.  
Katta quvvatli ishning davomliligi 5-6 minutdan 20-30 minutgacha bo’ladi. 
Bunday mashqlarga 3000, 5000 va 10000 m.ga yugurish;  800, 1500 m.ga suzish;  
1,5-2,0 km.ga eshkak eshish va shularga tenglashtirilgan mashqlar kiradi. Bu tipdagi 
ishlar aerob-anaerob ishlar hisoblanadi. Bu mashqlarni bajarish uchun sarflanadigan 
energiya glikolitik yo’l bilan birga uglevodlarning oksidlanishidan  hosil bo’ladi.          
Kardiorespirator  tizimning  faoliyatini  maksimal  zo’riqishi  organizmning 
kislorod iste’molini maksimal darajadasini ta’minlaydi. Biroq,  kislorod qarzi unga 
bo’lgan talabni 10-30% ini tashkil qilib, ish uzoq davom etganligi tufayli masofa 
oxirida  ko’payib,  12-15  litrni  tashkil  qiladi.  SHu  sababli  qonda  sut  kislotasining 
kontsentratsiyasi  ko’tarilib  (o’rtacha  10  m.Molь/litr)  rN  ni  sezilarli  pasaytirishga 
olib keladi. 
Masofa  davomida  kislorod  iste’moli,  nafas  va  qon  aylanish  funktsiyalari 
ko’rsatkichlari stabillashganiga qaramasdan, ish vaqtida kislorod iste’moli talabni 
to’la  qondirmaydi,  nisbiy  turg’unlik  holati  yuzaga  keladi.  Yurak  urishlar  soni 
nisbatan doimiy darajada bir minutda -180 ta holatini saqlaydi. Nisbiy energiya sarfi 
0,5-0,4 kkal/c, umumiy energiya sarfi esa 750-900 kkal ko’tariladi. Katta quvvatli 
ishda  kardiorespirator,  termoregulyatsiya  va  ichki  sekretsiya  bezlari  tizimlari 
yetakchi funktsional tizimlarga kiradi. 
O’rta quvvatli ishlar 30-40 minutdan bir necha soat davom etadi. Bularga uzoq 
masofaga yugurish - 20, 30 km, marafon – 42-195, katta yo’lda velopoyga - 100 km 
va undan ko’proq, sportcha yurish - 10 km dan 50 km gacha, baydarka va kanoeda 
eshkak eshish - 10 km va o’ta uzoq suzish musobaqalari kiradi. 
Energiya  bilan  ta’minlanish  asosan  aerob  yo’l  bilan,  glyukozaning  tugab 
borishiga qarab yog’larni oksidlanish orqali amalga oshadi. Nisbiy energiya sarfi 
uncha katta emas 0,3 kkal/s.gacha, umumiy energiya sarfi juda katta 2-3 ming kkal 
va undan ortiq. Kislorod iste’moli bu mashqlarda kislorodni maksimal iste’molini 
70-80% ni tashkil qiladi va kislorodga bo’lgan talab ish vaqtida  qondiriladi, kislorod 
qarzi  masofaning  oxirida  4  litrdan  ozroqni  tashkil  qiladi,  sut  kislotasini 
Vaqt 


kontsentratsiyasi  normadan  ortmaydi  (1,0-2,0  mMolь/litr  atrofida).   Nafas  va  qon 
aylanish tizimi ko’rsatkichlari maksimaldan past darajala bo’ladi.  Yurak urishlar 
soni minutiga 160-180 tani tashkil qiladi. Oksidlanish jarayoni yog’larni sarflashga 
o’zgargan bo’lishiga qaramasdan, uglevodlarning sarflanishi davom etadi. Natijada 
qonda glyukozaning miqdori 2 marta ozayib gipoglikemiyani keltirib chiqaradi. Bu 
markaziy  nerv  tizimi  funktsiyasini,  harakatlarning  koordinatsiyasini,  atrofni 
orientatsiyalashni keskin buzadi, og’ir ko’rinishlarda xushdan ketish ham kuzatiladi. 
Uzoq  davom  etadigan  bir  xil  ish      markaziy  nerv  tizimida  himoyalovchi 
tormozlanishni yuzaga keltirib, harakatlar jadalligini pasayishi yoki ishni to’xtatish 
orqali sportchi organizmini, birinchi navbatda  nerv  xujayralarining  yemirilishidan 
va o’lishidan saqlaydi.  
O’rta  quvvatli ishni bajarganda uglevodlar zahirasining ko’pligi va markaziy 
nerv  tizimining  monotoniyaga  funktsional  chidamliligi  yetakchi  ahamiyatga  ega. 
Uglevodlar  zahirasini  ko’pligi  gipoglikomiyani  oldini  olsa,  markaziy  nerv 
tizimining  monotoniyaga  chidamliligi    ximoyalanuvchi  tormozlanishning 
rivojlanishiga yo’l qo’ymaydi. 
Bu guruh harakatlar steriotip  dasturga asoslangan harakat aktlaridan iborat 
bo’lib, ular bir-biridan farq qiladi. Bu mashqlarning harakatlarini bajarilish sifatiga 
ko’ra  ballar  bilan  baholanadigan  gimnastika,  akrobatika,  figurali  uchish,  suvga 
sakrash, batut va boshqa  miqdoriy baholanadigan harakatlarga bo’linadi. 
Miqdoriy baholanadigan harakatlarni quyidagilarga ajratiladi: 
-shaxsiy-kuchli - og’ir atletikada sportchilarning kuchi ko’tarilayotgan  shtanganing 
massasini yengishga yo’naltiriladi, shtanganing tezlanishi kam o’zgaradi; 
-tezlik-kuchli - (sakrash, uloqtirish) yadro, molot, diska, nayza va sportchining tana 
og’irligi o’zgarmas kattalik bo’lib, sportning natijasi snaryad yoki tanaga berilgan 
tezlanishga ko’ra aniqlanadi. 
-mo’ljal  harakatlar  (o’q  otish,  kamon,  gorodki,  darts  va  boshq.)  tana  holatini 
turg’unligi,  muskullar  koordinatsiyasining  nozikligi,  sensor  axborot  tahlilining  
aniqligini talab etiladi. 
 
Bu  mashqlarning    barchasida  dinamik  va  statik  ishlar    anaerob  (sakrash  va 
uloqtirish)  yoki  anaerob-aerob  harakterdagi  harakatlar  (masalan,  gimnastikadagi 
erkin  mashqlar,  figurali  uchishdagi  ixtiyoriy  dastur)  aralash  holda  uchrab, 
davomliligiga ko’ra maksimal va submaksimal quvvatli mashqlarga to’g’ri keladi. 
Bunday  mashqlarni  bajarishga  qisqa  vaqt  sarflanganligi  uchun,  umumiy  energiya  
sarfi    nisbatan  oz,  kislorod  talabi  va  kislorod  qarzi  juda  oz  (taxminan  2  l), 
organizmning  vegetativ  tizimlariga  unchalik  katta  talab    qo’yilmaydi.  Bunday 
mashqlarni  bajarish  yaxshi  koordinatsiyani,  harakatning    makon  va  zamondagi 
aniqligini,  vaqtni  sezish  rivojlanganligini,  diqqatni  kontsentratsiyalanishini, 
absolyut va nisbiy kuchning yetarli bo’lishini talab qiladi. 
 
Bu  mashqlarni  bajarishda  markaziy  nerv  tizimi,  sezgi  tizimlari,  harakat 
apparati yetakchi ahamiyatga ega. 
 

Download 2,03 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   57   58   59   60   61   62   63   64   ...   192




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish