O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi andijon davlat universiteti

O’zgaruvchan sharoitda harakatni boshqarish.  
Ma’lumki, mashqlar turli sharoitda bajariladi. Ularni to’g’ri bajarish uchun, 
kerakli maqsadga erishish uchun to’g’ri idora qilish kerak. Boshqarish apparatidan 
komandalar muskulga borib, ular o’z navbatida tarangligini o’zgartiradi va harakat 
qiladi –buni boshqarish ta’sirot deyiladi. 
Muskullarda  bularga  qarshi  ta’sirotlar  bo’ladi.  Bular  informatsiyani 
o’zgartiradi,  buzadi.  Bu  o’zgarishlar  aloqa  kanalida  to’siq  xosil  qilib,  to’g’ri 
informatsiya bergina halaqit qiladi. Bu to’siqlar organizmda charchash vaqtida yoki 
informatsiya  kechikib  qolganda  ham  bo’lishi  mumkin,  yoki  organizmning 
salomatligi, shu harakatni bajarish qobiliyatiga ham bog’liq bo’ladi. 
Qaytarish  va  korrektsiya    hosil  bo’lgan  to’siqlar  harakatni  bajarishda 
o’zgarish,  qaytarilish  protsessini  olib  keladi.  Bunday  o’zgarishlar  mashqni 
takrorlaganda  hosil  bo’ladi,  chunki  bir  harakatni  absalyut  o’xshash  qilib  bajarish 
mumkin emas. Bunday  o’zgarishlar kinematika va dinamikada ham uchraydi. Bu 
o’zgarish tasodifan yoki moslanish va kompensator bo’ladi. 
Tasodifan    o’zgarish  kutilmagan  bo’ladi.  Muhim  tasidif  o’zgarishlar 
harakatga  to’sqinlik  qiladi.  Muhim  bo’lmagan  o’zgarishlar  halaqit  bermaydi  va 
natijaga ta’sir etmaydi. 
Teskari aloqa yordami bilan muhim tasodif o’zgarishlarga nisbatan komanda 
hosil bo’ladi va harakat korrektsiya qilinadi, ya’ni to’g’rilanadi. 
Moslashuvchi  o’zgarish  yordami  bilan  o’zgarish  idora  qilinadi  va  to’siqga 
tayyorlaydi. 
Kompensator  o’zgarish  moslanuvchi  o’zgarish  bilan  birga  boshlanadi  va 
bo’lgan o’zgarishga tayyorlaydi. 
O’rganish vaqtida strukturalarni hosil qilish va o’zgartirish. 
Biomexanika nuqtai nazaridan jismoniy mashqlarni o’rganish yangi harakat 
sistemasini  hosil  qilishdan  iborat.  Odam  deyarli  shartsiz  harakat  reflekslar  bilan 

---

tug’iladi:  masalan:    ta’sirotga  muskul  taranglanish  bilan  javob  beradi,  og’riqga 
bukilish  bilan.  Nerf  sistemasi  rivojlanishi  bilan  shartli  reflekslar  hosil  bo’ladi  va 
turish  va  xususiy  xarakterlarni  yangi  sistemaga  qo’shilishi  va  vazifa  va  sharoitga 
qarab  bog’lanishini  bildiradi.  Odam  eski  sistemalarini  yangi  masalaga,  vazifaga 
moslashtiradi,  kerak  bo’lmaganlari  esa  tormozlanadi.  Yangi  sistemalar  hosil 
bo’lganda  organizmning    funktsional  va  morfologik  qobiliyati  ham  o’zgaradi. 
Mashqlar  natijasida  harakat  o’rnaklari  tarbiyalanadi.  Harakat  aktivligi  yordamida 
organizmning funktsional sistemasi, muskul xujayralarining funktsional effektiqligi 
oshadi.  Lekin  hozirgi  zamon  turmush  tarzi  jismoniy  aktivligi  pasayishi  bilan 
belgilanadi. CHunki odam hamma og’ir ishni mexanizatsiyalashtirgan. 
Turli transport vositalari bilan foydalanadi, bu  esa uni sog’ligiga yomon ta’sir 
etadi. Bunday hayot yurak-tomir sistemalaining kasalligini ko’paytiradi.  
Jismoniy aktivlik odam xatti-harakatining murakkab komponentiga kiradi.  
Bunday  Bu  aktivlik  madaniy,  sotsial  faktorlarga,  odamning  ishiga,  tana 
tuzilishiga, funktsional qobiliyatiga va h.k.bog’liq. 
Harakat  natijasida  paydo  bo’lgan  o’zgarishlar  qo’llangan  vositalar  va 
usullarga bog’liq.  Bularning  ichida  yosh  va  jinsiy  farqni  harakatga bo’lgan  ta’siri 
konuniyatlari yaxshi o’rganilgan.