O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi andijon davlat universiteti

T
N
1
]
[
t
1




                             Temp harakatning doimiyligiga teskari  
                                                    proportsional. 
Temp  sportchini  malakasini  ko’rsatadi.  Yuqori  malakali  sportchida  temp 
baland bo’ladi. Xarakat tempiga charchash ta’sir etadi. 
Vaqt xarakteristikasiga xarakat ritmi ham kiradi. Sportning ba’zi bir turlarida 
katta ahamiyatga ega. R = ∆t
2
- t
1
: ∆t
3-2
: ∆t
4-3
  [R] = T
0
. 
Ritm  bir  xil  yoki  o’zgaruvchan  bo’lishi  mumkin.  Biomexanika  nuqtai 
nazaridan hamma xarakatlarda ritm bo’ladi. 
Vaqt va masofa xarakteristikasiga jismligi tezligi kiradi. 

---


ўртача
1
1
]
[





T
L
t
S

,  ya’ni  xarakat  tezligi  xarakat  yo’nalishini  ham 
ko’rsatadi. Tezlikka qarab bir xil va o’zgaruvchan xarakat bo’ladi. Bir xil xarakatda 
jism  bir  vaqt  ichida bir xil  yo’l  yuradi (bir  xil  tezlik), o’zgaruvchan xarakatda bu 
masofa xar xil bo’ladi (o’zgaruvchan tezlik). 
Butun  o’tgan  yo’lning  sarf  etgan  vaqtga  bo’lgan  nisbati  o’rtacha  tezlik 
deyiladi.  Asosan  odamning  xarakati  o’zgaruvchan  bo’ladi.  Bunday  vaqtda  tezlik 
ma’lum bir nuqtada o’lchanadi. 
Xozirgacha biz nuqtaning xarakatini ko’rib chiqdik, lekin amalda bir nuqtani 
emas,  balki  bir  necha  nuqtalarning  yig’indisini  ko’ramiz,  chunki  material 
jismlarning xarakatida sonsiz nuqtalar qatnashadi. SHuning uchun qattiq jismning 
xarakatini ko’ramiz. Absolyut qattiq jism xarakat davomida o’z shaklini geometrik 
xolatini  saqlab  qoladi.  Odam  tanasini  skelet  tashkil  etgani  uchun  shunday  jismlar 
qatoriga  qo’shish  mumkin.  Qattiq  jismlarning  xarakati  bir  tomonga  yo’nalgan  va 
aylana shaklda bo’ladi. 
Jismning aylanishi burchak tezligi bilan aniqlanadi 
;
lim
t




 [ω]=L
0
T
-1 
(ω – radianalar yordamida o’lchanadi) 
Bir o’q  atrofida bo’lgan aylana xarakatlari  odamda kam uchraydi. Odamda 
ko’pincha bu ikkala turi uchraydi. 
Nuqta va jismning tezlanishi deb odam xarakatini vaqt va masofaga nisbatan 
o’zgarishiga aytiladi. 
0
 
 t
;
lim





t
а

 [a]=L
1
T
-2        
tezlanish tezlik va vaqt o’zgarishining nisbati     
                                        bilan o’lchanadi. Bu vaqt 0 ga intiladi. 
Tezlanishga qarab xarakat o’zgaruvchan va o’zgarmas bo’ladi. Agar tezlanish 
xarakat tomoniga yo’nalgan bo’lsa - + musbat, agar teskari tomonga bo’lsa – manfiy. 
+  musbat  –  tezlikni  kuchaytiradi,  -  manfiy  –  pasaytiradi.  Xarakat  yo’nalishiga 
perpendikulyar bo’lgan tezlanish xarakat yo’nalishini o’zgartiradi. Bunda tezlanish 
markaz intiluvchi bo’ladi. 
Burchak tezlanishi deb aylana xarakatning ma’lum bir vaqt ichida o’z tezligini 
o’zgarishiga aytiladi. 
0
 
 t
;
lim





t


 [ε]=L
0
T
-2        
Burchak tezligi va vaqt nisbati bilan aniqlanadi  
                                       Bu vaqt 0 ga intiladi. 
Bu tezlanish manfiy va musbat bo’lishi mumkin. 
Odam  xarakatining  kinematik  xarakteristikalari  mexanik  va  biologik 
faktorlarga  bog’liq.  Agar  bir  nuqta  yoki  jism  bir  necha  xarakatda  qatnashsa,  bu 
xarakatlarning  yig’indisi  o’rganiladi.  Odamning  tanasi  murakkab  o’zgaruvchan 
sistema  bo’lgani  uchun  uning  xarakati  bir  necha  bo’g’inlarni  qatnashishi  bilan 
bo’ladi.  Masalan,  har  bir  jismoniy  mashq  ko’p  qismlarning  xarakati  natijasida 
bajariladi.  Bunday  murakkab  xarakatlarni  bir  necha  oddiy  xarakatlarga  bo’lib 
o’rganish mumkin. 

---

2.  Xarakatning  dinamik  xarakteristikasi.  Odam  xarakatini  chuqur  o’rganish 
uchun tashqi ko’rinishini o’rganish yetarli emas. SHu xarakatni vujudga keltiruvchi 
kuchlarini ham bilish kerak.  Dinamika xarakatni shu tomonlarini o’rgatadi. Agar 
jismga tashqi muxitdan kuch ta’sir etmasa, u tinchlik xolatini yoki birxil tezligini 
saqlab qoladi, ya’ni inertsiya xolatini saqlaydi. Inertsiya (Bu Nьyutonning 1-qonuni) 
(lotincha) – xarakatsizlik, qoloqlik ma’nosini bildiradi. 
3. Xarakat tezligi kuchga bog’liq. bu bog’lanishni Nьyutonning 2-nchi qonuni 
ko’rsatadi. 
;