O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi andijon qishloq xo‘jaligi va agrotexnologiyalar instituti

Foydalanilgan adabiyotlar.

1. 
   Nabiev M.N. va boshqalar. Shifobaxsh ne’matlar.-Toshkent, “Mexnat” 1986. - 136 b.
   
2. 
   E.T.Berdiyev. E.T.Axmedov. Tabiiy dorivor o’simliklar. Toshkent 2018. 48-bet.
   
3. 
   P.Baxodirov K.B. va boshkalar Xazm a’zolari kasalliklarda shifobaxsh o’simliklar va mevalarning foydasi. Toshkent “Ibn Sino” 1992.
   

19-mavzu. Dorivor o’t o’simliklarning dorivorlik xususiyatlari
Amaliy mashg’ulotning asosiy maqsadi: Dorivor o’t o’simliklarning dorivorlik xususiyatlarini o’rganish.
Mashg’ulotning qisqacha mazmuni:
Yetmak, beh (Колючелистник)- Allochrusa gypsophilloides Regel et. Srenk.
Yetmak Chinniguldoshlar - Caryophyllaceae oilasiga mansub bo’lib, bo’yi 80 sm ga yetadigan ko’p yillik o’t o’simlik. Ildizlari 6 m gacha yetadi, tik joylashgan. Poyasi bir nechta bodib tik o’sadi, asos qismidan boshlab shoxlangan, oqish yoki qizg’ish rangli. Barglari chiziqsimon yoki tor nishtarsimon bo’lib, poyasi bilan shoxlarida bandsiz qarama-qarshi joylashgan.
Barg qo’ltig’idan ingichka, kalta novdalar o’sib chiqadi. Mayda, oq yoki pushti rangli gullari qo’shaloq shoxchalarga joylashib, keng g’o’vaksimon to’pgulni hosil qiladi. Mevasi sharsimon ko’sakcha. Yetmak iyun-iyul oylarida gullaydi, iyul-avgustda mevasi yetiladi.
Yetmak (beh) turlari Markaziy Osiyo va Qozog’istonning O’zbekistonga chegaradosh hududlarida cho’llarda, tog’ etaklaridan to tog’laming o’rta qismigacha bodgan toshloqlarda, shag’alli qiyaliklarda, qurib qolgan daryochalarda va ochiq yerlarda o’sadi.
Yetmak (beh) turlarining ildizi tarkibida 10-30% triterpen sapo­ninlar va boshqa biologik faol moddalar bor. Yetmak ildizi balg’am ko’chiruvchi vosita sifatida bronxit, nafas yo’llarining boshqa sha- mollash kasalliklarida qodlaniladiXalq tabobatida ham Yetmak (beh) turlarining ildizidan tay­yorlangan qaynatma bronxit, yo’tal va nafas yo’llarining boshqa kasalliklarida hamda turli yaralami davolashda ishlatiladi. Yetmak turlarining ildizidan toza saponinlar olinadi. Bu o’simlik ildizidan oziq-ovqat, yengil sanoatda hamda xalq xo’jaligining boshqa tarmoqlarida keng miqyosda foydalaniladi.
Yetmak ildizi ko’pirish xususiyatiga ega bo’lgani uchun mahalliy xalq undan uzoq davrlardan beri nisholda va turli xil holvalar tay­yorlashda foydalanib kelmoqda.