O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi andijon qishloq xo‘jaligi va agrotexnologiyalar instituti

Chilonjiyda (Унаби обыкновенный) - Zizyphus jujuba Mill.
Chilonjiyda jumrutdoshlar - Rhamnaceae oilasiga mansub bo’lib, bo’yi 2-5 m bo’ladigan tikanli daraxt. Barglari cho’ziq tu­xumsimon, tishsimon qirrali bo’lib, qisqa bandi yordamida poya va shoxlarida ketma-ket o’mashgan. Mayda, sariq rangli, ko’rimsiz gullari barg qo’ltig’idan o’sib chiqqan yarim soyabonga joylashgan. Mevasi to’q sariq-qizil rangli, dumaloq yoki bir oz cho’ziq, nordon- shirin mazali danakli meva. Chilonjiyda iyun-iyul oylarida gullaydi, mevasi avgust-sentabrda pishadi.
Chilonjiyda yovvoyi holda Xitoy, Markaziy Osiyo va Kavkaz tog’larida, ularning o’rta qismidagi quruq qiyaliklarda o’sadi.
O’zbekistonda chilonjiyda yovvoyi holda To’polang daryosi havzasida uchraydi. Xalq tabobatida chilonjiydaning bargi va mevasi ishlatiladi. Bargini o’simlik gullaganda va mevasi pishishidan oldin yig’iladi va soya yerda quritiladi. Mevasi yaxshi yetilib pishgan- dan keyin yig’ib olinadi va ochiq havoda - quyoshda quritiladi. Chilonjiyda bargi tarkibida 0,36% saponinlar, 3,7% flavonoidlar (rutin, giperozid, kversimeritrin), 6,6% qandlar, 292,5 mg% C vitamini, smolalar, 9,46% oshlovchi moddalar, mevasida - 30% gacha qandlar, 25% gacha organik kislotalar, 3,5% flavonoidlar (rutin va boshqa), C vitamini, oshlovchi moddalar bor.
Chilonjiyda mevasi qadimdan Xitoy, Kavkaz va Markaziy Osiyo xalq tabobatida turli kasalliklami davolashda qofllanilgan. Abu Ali ibn Sino ham chilonjiydani ko’krak og’rig’i, o’pka, bo’yrak va siydik pufagi kasalliklarini davolash uchun ishlatgan. Chilonjiyda mevasidan tayyorlangan damlama xalq tabobatida ko’krak og’rig’i va yo’talda yumshatuvchi, yo’tal qoldiruvchi dori sifatida, kamqonlik, astma, chechak, ich ketishi, isitma, ichak, o’pka, jigar, buyrak va qovuq kasalliklarini davolash uchun hamda og’riq qoldiruvchi, qon bosimini pasaytiruvchi va siydik haydovchi vosita sifatida qo’llaniladi.
Keyingi yillardagi ilmiy izlanishlar chilonjiyda bargi va meva- sining gipotenziv (qon bosimini pasaytiruvchi) va siydik haydovchi ta’sirga ega ekanligi ilmiy tibbiyotda keng ishlatishga tavsiya etilgan.