O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi, andijon davlat tibbiot instituti

Epidemiologiyasi.
Vabo antroponoz hastalik hisoblanib, infeksiya manbai 
bemor va vibrion tashuvchilardir. Vibrion og‗iz orqali tushib, najas bilan ajraladi. 
Vibrioning tarqalishida suv juda katta ahamiyatga ega. Ayniqsa, ochiq suv 
havzalari vabo vibrionlari bilan ifloslangan bo‗lsa, aholi undan kundalik 
maqsadlarda foydalanganida epidemiyalar kelib chiqishi mumkin. Vabo endemik 
o‗chog‗idan boshqa mamlakatlarga olib kirilgan holda, uning yangi joyda tarqalish 
darajasi ijtimoiy sharoit: aholining ichimlik suvi va kanalizatsiya bilan 
ta‘minlanish darajasi, turar joy va oziq-ovqat ob‘ektlarining sanitariya holati, 
aholining sanitariya madaniyati va boshqalarga bog‗liq. Shu sababli Amerika, 

---

89 
Yaponiya, ko‗pgina Yevropa davlatlariga kirib qolgan vabo kasalligining tarqalishi 
uchun sharoit bo‗lmaydi va kasallik 1-2 odam bilan cheklanadi. Aksincha, 
rivojlanayotgan mamlakatlarda chetdan kirib kelgan vabo tez tarqalib, 
epidemiyalar ro‗y beradi. 
O‗zbekistonlik olimlarning ilmiy izlanishlari natijasida gidrobiontlar: baqa, 
qisqichbaqa, baliq, chig‗anoqlar organizmida vabo vibrioni o‗zoq vaqt saqlanishi 
aniqlandi. Suv hasxarotlarini xomligicha iste‘mol qiladigan elatlar orasida vabo 
keng tarqalishi ko‗pincha shu omil bilan bog‗liq. 
Kasallik asosan yoz oylarida tez tarqaladi. Vibrionlarni tarqalishida 
pashshalar ham muhim o‗rin tutadi. Hastalikdan so‗ng unchalik turg‗un bo‗lmagan 
immunitet yuzaga keladi. 
Patogenezi.
Vabo vibrioni odam organizmiga og‗iz orqali tushgach, 
me‘daning kislotali muhiti unga asosiy to‗siq xisoblanadi. Shu sababli, vabo 
oshqozonida surunkali yallig‗lanishi bo‗lgan, spirtli ichimliklarni ko‗p iste‘mol 
qiladigan, yaxshi ovqatlanmaydigan odamlarda oson rivojlanadi. Me‘dadan o‗tib 
olgan vibrionlar uchun ingichka ichak qulay sharoit bo‗lganligi sababli tez 
ko‗payadi. Vibrionlar hosil qilgan toksinlar ichak shilliq qavatiga ta‘sir qilib 
o‗tkazuvchanlikni oshiradi va hujayralarda joylashgan adenilsiklaza fermenti 
faolligini oshiradi bu o‗z navbatida 3,5 siklik Adenazin monofosfatni ishlab 
chiqarishi hisobiga ichak sekretsiyasini kuchaytiradi, natijada ichak bo‗shlig‗iga 
katta miqdorda suv yig‗iladi va ich o‗tishga sabab bo‗ladi. Suv va elektrolitlar 
almashinuvi buzilishiga olib keladi. Gastroenterit alomatlari yuzaga keladi. 
Endotoksin ta‘sirida va degidratatsiya tufayli yurak-tomir tizimi faoliyati, nerv-
gumoral boshqarish mexanizmi izdan chiqadi. 

---

90 
Sxema 1. Vabo toksini ta‘siri ostida ichak shirasi sekretsiyasining kuchayishi