O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi andijon mashinasozlik instituti

Kesilayotgan qatlamning nominal, haqiqiy va koldik kesimlari va notekis-
liklarining balandliklarini aniqlash. 
Kesish kesimining haqiqiy maydoni Fx
nominal (hisobiy) maydoni F dan g’adir-budirlik maydoni Fq kattaligi miqdorida
kichik bo’ladi. Fq ishlangan yuzada qoladi (rasm-5). 
Fx = F- Fq. 
G’adir-budirlikning balandligi N va maydoni Fq kesuvchi qirralar rasmiga bog’liq 
bo’ladi (rasm-6). To’g’ri chiziqli kesuvchi qirralar uchun 
S 
A 
B 
C 
D 

1
 

 
H 
S 
A 
K 
O 
O
1
L 
M 
A
1
n 
H 
а) 
б) 
6-shakl. To’g’ri chiziqli (a) va egri chiziqli (b) kesuvchi qirralar 
bilan xosil bo’lgan g’adir-budirlikning balandligini topish. 
Н 
F
Q
 = 
2
1
SH = 
2
1
AV SD.

---

Lekin,

 
S=AV=AD + DV. 
ASD va VSD uchburchaklaridan: 


tg
СД
ДВ
tg
СД
АД


;
1
kelib chiqadi. 
U holda: AV=SD











tg
tg
1
1
1
va
1
1
tg
tg







tg
tg
Н
S
. 
Shundan:
1
1
tg
tg







tg
tg
S
Н
(11) 
va
1
1
2
К
2
S




tg
tg
tg
tg
F




. 
Egri chiziqli kesuvchi qirralar uchun (rasm-6, b): 
,
)
(
Н
r
2
Н
2
S


bu yerdan 
2
2
Н
rН
2
4
S


N
2 
kattalikni hisobga olmagan holda:
r
8
S
Н
2

(12)
G’adir-budirlik maydoni kuydagicha topiladi: 
F
Q
 = F

 
AA
1
 O
1
O - F

OMO
1
 - 2F

AMO , 
b 
u yerda: 
F

 = Sr; F

=
2
1
 S 
4
S
r
2
2

: F

 =
2
1
r
2
 arcsin
r
2
S
; 
(arssin
r
2
S
=

).
Bu qiymatlarni formulaga qo’yib, quyidagi ifodani hosil kilamiz: 
F
Q
 = Sr - 
2
1
 S
4
S
r
2
2

 - r arssin
r
2
S
 

---

Hamma amaliy hisoblarda kesish kesimi maydonining nominal kattaligidan foy-
dalaniladi. Bunda g’adir-budirlik maydoni odatda 0,5-1,0%F dan ortib ketmasligi 
inobatga olinadi. 
Ishlov berilgan yuza g’adir-budirligining hisobiy balandligini aniqlash 
uchun (11) va (12) formulalardan foydalaniladi. Xozirda turli xil ishlov berish
sxemalari asosida g’adir-budirlik balandligini hisoblash uchun formulalar mavjud.
Lekin g’adir-budirlik Rz balandligi hisobidan farq qilishi mumkin. Bu farq aniq 
bir kesish tezligining zonasida kichik surish qiymatida to’la namoyon bo’ladi.
N=f(S, 

, 

1
, r) bog’lanmaga ko’ra ishlangan yuzaning profili kesuvchi asbobning 
kesuvchi qirrasini geometrik izi sifatida ko’rib o’tiladi. G’adir-budirlik balandli-
giga bir qator shart-sharoitlar ta’sir etadi. Bularga qirindi va qatlam yuzasining 
plastik va elastik deformatsiyasi, titrash, kesuvchi asbobning keyingi yuzasida 
hosil bo’layotgan yuzaning ishqalanishlari kiradi.Kutilayotgan g’adir-budirlik 
balandligi R
Z
tajribalar asosidagi formulalar va jadvallar yordamida aniqlanadi.