Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta'lim vazirligi andijon mashinasozlik instituti «muqobil energiya manbalari» kafedrasi

NAZORAT SAVOLLARI

1. 
   Jamiyat hayotida va rivojlanishida yoqilg‘i-energetika resurslari ahamiyati nimadan iborat?
   
2. 
   Yoqilg‘i-energetika resurslari nimalardan tashkil topgan?
   
3. 
   O’zbekistonda elektr energetikasini rivojlantirishning normativ-huquqiy asoslari.?
   
4. 
   O’zbekistonda atom energetikasini rivojlanishining ahamiyati nimadan iborat?
   
5. 
   O’zbekistonda atom energetikasini rivojlanishining normativ-huquqiy asoslari.?
   
6. 
   Elektr energetika sohasida qanday ishlar olib borilmoqda?
   

MAVZU №12
Energetik tekshiruv o’tkazish usullari va jihozlar
Reja:
1. Energetika tekshiruv. Energetik tekshiruv o’tkazish usullari va bosqichlari.
2. Dastlabki energetik tekshiruv.
3.Batafsil energetik tekshiruv.
4.Energetik tekshiruv ob’ekti. Energetik tekshiruv jihozlari.
O‘zbekiston Respublikasini 1992 yil 9 dekabr «Auditorlik faoliyati to‘g‘risida»gi va 1997 yil 25 apreldagi «Energiyadan oqilona foydalanish to‘g‘risida»gi Qonunlari qabul qilindi.
«Auditorlik faoliyati to‘g‘risida»gi qonunda auditorlik foaliyati bilan sho‘g‘ulanish qonun - qoidalari 18 ta moddada ba’tafsil bayon etilgan. Jumladan,

I BO‘LIM. UMUMIY QOIDALAR

1 - modda. Audit
1. Audit — muayyan vakolatlar berilgan shaxslar auditorlar (auditorlik firmalari) tomonidan xo‘jalik yuritayotgan sub’ektlarning moliyaviy hisobotlari to‘g‘riligini, ular amalga oshirgan moliyaviy va xo‘jalik operatsiyalari O‘zbekiston Respublikasining qonunlari hamda boshqa me’yoriy hujjatlariga qay darajada muvofiqligini, shuningdek mukammalligi va asosliligini, buxgalteriya hisob-kitobi va boshqa moliyaviy hisobot yuritishga doir talablarga qay darajada monandligini tekshirish maqsadida o‘tkaziladigan moliya hujjatlarining ekspertizasi va tahlilidir. Audit shuningdek konsaltingni — mijoz bilan shartnoma asosida xizmatlar ko‘rsatishni o‘z ichiga oladi.
2. Auditorlik faoliyati maxsus vakolat berilgan davlat idoralari tomonidan xo‘jalik sub’ektlari faoliyati ustidan nazorat qilinishining o‘rnini bosmaydi.
2 - modda. Auditor, auditorlik firmasi
1. Auditor — belgilangan tartibda auditorlik faoliyati bilan shug‘ullanish huquqini olgan va auditorlarning kasb-kor ro‘yxatiga kiritilgan mutaxassisdir.
2. Auditorlik firmasi — yuridik yoki jismoniy shaxs tomonidan tuzilgan, belgilangan tartibda ro‘yxatdan o‘tkazilgan o‘z ustaviga ko‘ra faoliyat sohasi auditorlik xizmatlari ko‘rsatishdan iborat bo‘lgan korxonadir.
Auditorlik firmalari kichik korxonalar, mas’uliyati cheklangan jamiyatlar va boshqa tashkiliy-huquqiy shakldagi korxonalar tarzida tuzilishi mumkin, ochiq turdagi aksiyador jamiyatlar bundan mustasno.
3. Auditorlar va auditorlik firmalari davlat ro‘yxatidan o‘tib, litsenziya olganlaridan keyin o‘z faoliyatlarini boshlaydilar.
3 - modda. Xo‘jalik yuritayotgan sub’ekt
Xo‘jalik yuritayotgan sub’ektlar deyilganida mulk shaklidan qat’i nazar, barcha korxonalar hamda mustaqil tadbirkorlik faoliyati bilan shug‘ullanuvchi ayrim fuqarolar tushuniladi.
Xo‘jalik yuritayotgan sub’ektlar auditor (auditorlik firmasi)ni tanlash huquqiga ega bo‘lib, bu huquq auditorlik firmasi va xo‘jalik yuritayotgan sub’ekt o‘rtasida tuziladigan shartnomada mustahkamlab qo‘yiladi.
4-modda. Auditorlar va auditorlik firmalarini davlat ro‘yxatidan o‘tkazish
Auditorlar va auditorlik firmalarini davlat ro‘yxatidan o‘tkazish O‘zbekiston Respublikasi qonunlarida belgilab qo‘yiladigan tartibda O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligida amalga oshiriladi.
5 - modda. Auditorlik faoliyatiga litsenziya berish
Auditorlik faoliyati bilan shug‘ullanish huquqini beradigan litsenziyalar davlat ro‘yxatidan o‘tilgandan keyin beriladi.
Auditorlik faoliyatiga doir litsenziyalar berish tartibi O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilanadi.

Ob’ektlarda energiya tejash buyicha energiya tekshiruvi va energiya ekspertizasi utkazish koidalari
1. Korxona, tashkilot va muassasalarda energiya tekshiruvchi utkazishga oid ushbu koidalar Uzbekiston Respublikasining «Energiyadan okilona foydalanish tugrisida»gi , «Xo‘jalik yurituvchi sub’ektlar faoliyatini Davlat nazoartiga olish tugrisida»gi, «Iste’molchilar xukukini ximoya kilish tugrisida»gi konunlari, Fukaro kodeksi, el.energetikadagi nazorat buyicha Davlat Agenligi «Uzdavenergonazorat» Nizomlari asosida ishlab chikilgan va elektr va issizlik energetiya ishlab chizaruvchilari va iste’molchilarni, ularning mulkchilik shaklidan kat’iy nazar, energiya tekshiruvidan utkazishda Davlat nazorati idoralarining asosiy vazifa va xukuklarini belgilaydi.
2. Ushbu koidalar iktisodiyotning barcha soxalaridagi energiya samarasi va energiya tejashni ekspertiza kilish va tekshirish tartibini belgilaydi, amalga oshirishga muljallanayotgan yangi, kayta tiklanaetgan ob’ektlar texnologiyalar va uskunalar xo‘jjatlarining foydaliligi va energiya tejamligini baxolash maksadida ularni mukobil variantlar bilan solishtirib xulosa yasash va berish ketma-ketligi xamda ishlab turgan korxona tashkilot va muassalarda energiya manbalaridan unumli foydalanish va ob’ektlardagi ekilgi–energetika va moliyaviy xarajat-larni kamaytirish imkoniyatlarini belgilaydi.
3 Ushbu koidalar Respublikamiz xududida joylashgan ekilgi-energetik manbalaridan maxsulot ishlab xizmat kursatishi uchun xususiy extiejlariga ishiga 6 ming tonnadan ortiz shartli ekilgi eki 1 ming tonnadan ortiz motor moyidan foydalanadigan barcha korxona tashkilot va muassalari taalukli .
4 Energiya tejashni ekspertiza va tekshiruvdan utkazishni moliyalashtirish korxona tashkilot muasasalarning uz mablaglarni xisobidan va Respublikamiz konunchiligi bilan takiklanmagan boshka manbalardan amalga oshiriladi.

5. 
   Korxona, tashkilot va muassasalarda energiya tekshiruvlari o‘tkazishdan asosiy maksad tejaladigan zaxiralarni aniklash, baxolash va ularning solishtirma energiya iste’molini ishlab chikish, bunga kuyidagilar kiradi:
   

Energiyadan foydalanish bilan boglik maxsulot ishlab chizarish, ish, xizmatlarning xakikiy energetik samarasini baxolash; Energiya ishlab chizaruvchi va energiya iste’mol kiluvchi uskunalar xolatini aniklash;
6. Energiya ishlab chizaruvchi va energiya iste’mol kiluvchi ob’ektlarning elektr va issizlik tarmoklaridagi yozilђining noishlab chizarishsarflari va energiya yo‘zotishlarni aniklab ularni yo‘zotish buyicha tavsiyalar berish;
Energiya iste’molining optimal rejimlarini belgilash; texnologik jarayonlarda va korxonaning yordamchi ishlab chizarish ob’ektlarida yozilђi sarfini, elektr va issizlik energiya iste’molini ratsionalizatsiya kilish.
7. Energiya tejash buyicha utkaziladigan tekshiruv va ekspertizalar, berish belgilangan tartibda Ushbu xukukka ega korxona va tashkilotlar tomonidan amalga oshiriladi.
8. Energeiya tejash eksperitza kilish va tekshirish ustidan «Uzdavenergonazorat» D.A. nazorat ziladi va boshkaradi.
Energiya tejashni tekshirish va ekspertiza qilish turlari va taritibi
9. Dastlabki energetik ekspertiza (tekshiruv) ga kuyidagilar taalukli: ishlab chizaruvchi kuchlar tarakkiyoti va joylashtirilishining loyixaviy sxemalari, tarakkiyot sxemalarining loyixasi iktisodiyotni, xududiy sxemalarni, energiya tejashni, me’eriy-texnik xujjatlar, me’er va koidalar loyixasini, YAngi energiya talab texnika, texnologiya yaratish va materiallar xujjatlarini aks ettiradi. Ishlab chikilgan xuj-jatlarning xozirgi zamon Fan, texnika yutuklari va texnologiyalariga, xamda amaldagi me’eriy xajjatlarga mosligi baxolanadi, ularning iktisodiy samarasi xisobga olinadi; texnik-iktisodiy asoslar vayangi kurili shva amaldagi ob’ektlarni kengaytirish loyixalariga, energeiya tejamkor texnologiya, uskuna va materiallar sotib olish xujjatlariga baxo beriladi.
Kurilish kiymati va muddatlari, ob’ektlarning uzini uzi koplashiga, tanlangan uskuna, texnologiyalarning tugriliga baxo beriladi, loyixani ruyobga chizarish buyicha mukobil variantlar bilan solishtiriladi; Energiya manbalaridan foydalanish samarasigak ba’o beriladi. YOzilђi-energetik manbalardan foydalanuvchi uskunaning ish samaradorligi tekshirib chiziladi (energiya, yozilђi sarflash xisobi, ulardan foydalanish xisoboti, yozilђi-energiya xarajatlari taxlili va boshkalar). Amaldagi uskuna ish kursatgichi loyixaviy kursatkichlar bilan solishtiriladi, nomoslik sabablari aniklanadi.
Tekshiruv naktijalari iste’molchining energiya pasportiga kiritiladi, uning namunasi Uzdavenergonazorat tomonidan tasdiklanadi. Tekshiruv natijalari buyicha xulosa va yozilђi-energetik manbalardan foydalanish samarasini oshirishga oid tavsiyalar beriladi.
10. Ishga tushirish va foydalanishga toprishdan oldin utkaziladigan ekspertiza energiya tejash ob’ektlarining energiyadan foydalanuvchi uskunalarida utkazilib, bunda kurilgan uskunaning Davlat anzalari, SNiP (KMK - zurilish me’yorlari va zoidalari), me’eriy xujjatlar talabilariga va energiya samarasi kursatgichlari bo‘yicha loymxaviy ma’lumotlarga javob berish tekshiriladi.
11. Energiya tejash ekspertizasini o‘tkazish davriyligi – kamida 3 yilda bir marta. Avval berilgan tavsiyalarning bajarilishi tekshiriladi. Energiya manbalarini iste’mol zilish dinamikasi va maxsulotishlab chizarishga ketgan solishtirma xarajatlarga baxo beriladi (ishlab chizarishning umumiy moddiy xarajatlaridagi energiya tejash, energiya manbalari narxi).
Tekshirish natijalari bo‘yicha istemolchining energiya pasportiga o‘zgartirishlar kiritiladi, xulosa va tavsiyalar beriladi.

12. 
    Navbatdan tashzari ekspertiza Davlat energiya nazoratining tashabbusi bilan zuyidagi xollarda o‘tkaziladi:
    

• 
  bilvosita alomatlar bo‘yicha (energiya manbalari umumiy va solishtirma iste’molining, maxsulot tannarxi va uni tarkib etuvchi yozilђi tannarxi atrof muxitga tashlamalar ortirish), energiya manbalaridan foydalanish samaradorligini pastga tushib ketganligi to‘ђrisidagi taxmin bo‘yicha;
  
• 
  Ekspertiza natijalari ularning to‘ђriligiga shubxa o‘yђotsa;
  
• 
  Iste’molchi tomonidan yozilђi – energetik manbalaridan foydalanishga boђliz imtiyozlar berish to‘ђrisida Davlat boshzaruv idoralariga murojat zilingan bo‘lsa.
  

12. 
    Maxalliy va ekspress – ekspertiza zaruratga zarab o‘tkaziladi va xajm, vazt bo‘yicha cheklangan xususiyatga ega. Bunda, energiya manbalaridan bir turining (elektr yokiissizlik energiyasi, zattiz, suyuz yoki gazsimon yozilђi). Ikkilamchi manbalarning, aloxida yoki bir gurux agregatlarining energiyadan foydalanish samaradorligining ayrim ko‘rsatgichlaribo‘yicha baxo beriladi.
    
13. 
    Korxona, tashkilot va muassasalar ekspertiza va tekshiruv
    

natijalari bo‘yicha berilgan tavsiyalarning bajarilishi to‘ђrisida muntazam (belgilangan tadbirlarning muddatiga zarab), lekin kamida yilda 1 marta “Uzdavenergonazorat” ga axborot beradi.
Energiya tejash bo‘yicha tekshiruv va ekspertiza o‘tkazish uslubi.
15. Energiya tejash bo‘yiyaa ekspertiza va tekshiruv ekspert
tashkilotlar tomonidan “Uzdavenergonazorat” Agentligi tasdizlagan va “Uzdavnefgazinspeksiya” bilan kelishilgan uslubda o‘tkaziladi.
16. Energiya tejash bo‘yicha ekspertiza va tekshiruv o‘tkazish uslubi amaldagi iztisodiyot soxalarida yozilђi-energetik manbalaridan foydalanish samaradorligini baxolash usullari asosida ishlab chiziladi.

17. 
    Ekspertiza va tekshiruv o‘tkazishdan oldin ishlab chizilgan uslubga muvofiz ish dasturi tuziladi (tex. vazifa) va tekshiriladigan iste’molchi bilan kelishiladi.