1-birinchi muxim xulosa. Afsuski, hozirgi MDH mamlakatlarida energiya mamlakatlarida energiya manbalarini samarasiz ishlab chiqarish saqlanib kelmoqda. Hozirgi vaqtda yoqilђi jahon narxidan past bo‘lgan davrda, iqtisodiyot tizimini o‘zgartirish va uni jonlantirishdagi birinchi alomatlar davrida iqtisodiyotning energetik samaradorligini oshirish MDH mamlakatlari uchun juda muhimdir. Energetika holatiga baho berish shuni ko‘rsatadiki, 2005 yilga borib iqtisodiy qisish sur’ati oshsa, MDH mamlakatlarida energiya va elektrga talab rivojlangan sanoat davlatlarining hozirgi darajasiga etishi mumkin. Energiyani tejash ularning energetika siyosatining muhim o‘zaklaridan biri bo‘lmoђi lozim, MDH mamlakatlarida juda ulkan energiya tejash salohiyati mavjud va kompleks energiya tejash siyosati va yoqilђi – energetika manbalaridan samarali foydalanishni oshirish bo‘yicha belgilangan ayrim dasturlarni ro‘yobga chiqarish MDH a’zolari va uzoq xorijiy davlatlarning xalqaro hamkorligida ustuvor o‘rin tutishi lozim.
Energiya iste’molining samaradorligini baholash va uning istiqbolini belgilash energetik menejmentning 2 ta muhim vazifasini echish uchun zarurdir:
1.Ishlab chiqarish va energiya eltuvchilar bilan savdo - sotiq qilish strategiyasini ishlab chiqish;
2.Iqtisodiyotning barcha sohalarida uzoq muddatli davrlardagi energiya samaradorligi va energiya tejash siyosatini ishlab chiqish va ro‘yobga chiqarish.
3. Energiya samaradorlik siyosati bu iqtisodni, ijtimoiy taraqqiyot va mamlakatning milliy havfsizligini barqaror-lashtirish shart–sharoitlaridir.
Misol: AQSH da 1974-1986 yillar sanoatining energiyani ko‘p talab qilishi har yili 3,7% pasayib borgan, keyinchalik pasayish sur’ati yiliga 1,2% ni tashkil etgan. 1985-1995 yillarda sovitgich uskunalarning energiya saqlash samaradorligi 3-7 marta, muzlatgichlarniki 4-5 marta ortgan. Tejash miqyoslari to‘ђrisida uylarning ommaviy fluoressentli chiroqlarga o‘tilganligidan ham bilsa bo‘ladi. Ular energiya sarflash borasida 4 marta foydali, xizmat qilish muddati ham boshqa oddiy lampalarnikidan 10 marta uzoq. Ushbu lampalarning o‘rnatilishi AQSH da 1995 yilning o‘zidayoq AQSHni o‘z IEM lari quvvatini 9,6 mln kVt ga o‘stirish zaruriyatidan qutqardi.
-1990 yil oxirlarida AQSH da yoritish uchun taxminan 500 mlrd kVt/s, yoki mamlakatda ishlab chiqarilgan elektr energiyaning 20% sarflanar edi. Bunda energiyaning 40% qismi lampalarda, 40% fluoressent lampalarda va 20% katta quvvatdagi gaz zaryadsizlantirgich lampalariga iste’mol qilinar edi.
YAponiyada birinchi neft tangligidan so‘ng energiya tejash bo‘yicha choralar ko‘rilgan va u yalpi milliy mahsulot energiya talabining 35% ga pasayishga olib keldi.
Biroq, oxirgi 7 yil ichida energiya ta’minoti o‘rtacha yiliga 3,1 % ko‘paygan, shuning uchun YAponiya xukumati 1993 yil “Energiya saqlash to‘ђrisidagi qonun” ni qayta ko‘rib chiqqan va yangi tahrirda quyidagi yo’nalishlar o‘z aksini topgan:
Umumiy energiyaning 50% ni iste’mol qiluvchi sanoat sektorlarida tartibga solish quyidagi yo‘nalishlarda amalga oshiriladi:
1.Sanoat korxonalari rahbariyati uchun uslubiy qo‘llanmalar (ular uchun standart va me’yorlarni belgilaydi va energiyadan foydalanish bo‘yicha zaruriy ko‘rsatmalar beradi);
2.Yiliga 3000 t.u.t. dan ortiq gaz va issiqlik yoki 12 Gigavatt dan ortiq elektr quvvatini iste’mol qiluvchi har bir sanoat va energetika korxonalariga energetik menejment xizmatini ta’sis qilishni yuklash;
3.Elektroenegiyadan foydalanish ustidan qat’iy nazorat o‘rnatish;
4.Korxona rahbari ma’lum bir miqdorda litsenziyalangan energiya menejerlarini tayinlash lozim va ularning faoliyatiga energiyadan oqilona foydalanish bo‘yicha choralar ko‘rish, hisobotlar berish kiradi.
5.Energetik menejment xizmatini tashkil qilish lozim bo‘lgan katta korxonalarda zarur bo‘lgan nazorat uskunalari mavjud bo‘lib, ularning o‘zi energiya menejerlari ko‘magida energiya auditini o‘tkazishlari lozim, 300 kishidan kam ishlovchisi bo‘lgan kichik va o‘rta korxonalarida energiya auditi bepul o‘tkaziladi. Tekshirishda energiya tejash markazidan 1-2 nazoratchi qatnashadi. 1995 yil YAponiyada taxminan 5600 ta shunday tekshirishlar o‘tkazilgan. O‘rta va katta kampaniyalarda shtatdagi energiya auditi tomonidan o‘tkaziladi. 2 yoki 3 ekspert avval dastlabki tekshiruv o‘tkazadi, so‘ngra ishlab chiqarish jarayonlari mufassal tekshiruvdan o‘tkaziladi. Energiya tejash borasida aniq choralar taklif qilinadi, kutiladigan foyda va zaruriy mablaђlar aniqlanadi.
Rossiyada 3 ta auditorlik firmalari: ORGRES,”VTI” OAJ va “Intexenergo” MCHJ o‘tkazgan tekshirishlar quyidagilarni ko‘rsatadi:
ORGRES tomonidan 7-IES va 7-tulgan qozonxonasi tekshirilganda quyidagilar aniqlangan: haqiqatdan ham tekshirilgan IES larda energiya samaradorligini oshirishga yo‘naltirilgan asosiy ish dastlabki texnik-iqtisodiy ko‘rsatkichlarni me’yordagi darajaga etkazish yoki texnik-iqtisodiy ko‘rsatkichlarni me’yordagi darajada saqlashdan iborat bo‘lgan.
