O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi alisher navoiy nomidagi toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universiteti dadaboyev hamidulla aripovich filologiya fanlari doktori, professor fan: tilshunoslik nazariyasi dars

О‘zlashish va sо‘z yasalishi

• О‘zlashish va sо‘z yasalishi. О‘zlashish (о‘zlashtirish) natijasida til nafaqat yangi sо‘zlar, shuningdek sо‘z yasovchi vositalar(suufikslar, prefikslar, affiksoidlar) hisobiga ham boyib boradi. Chet tillga oid sufiks va prefikslar о‘z-о‘zicha о‘zlashmaydi, balki ular dastavval sekin-asta bir sistemali tillardan olingan sо‘zlarda kо‘rina boshlaydi. Boshqa tizimli tillarga doir о‘zlashmalarda suffiks va prefikslar prototipllari mavjud bо‘lmaydi.

О‘zlashmalarning grammatik shakllari.

• О‘zlashmalarning grammatik shakllari. О‘zlashtiruvchi til grammatik qurilishiga xos bо‘lmagan sо‘z grammatik elementlarning (otlardagi kelishik qо‘shimchalari, fe’llardagi shaxs qо‘shimchalari) sо‘z ma’nosi bilan birga о‘zlashmaydi.
• Leksik о‘zlashma murakkab jarayon bо‘lib, bunda prototip-tilda motivlangan (etimologiyasi ma’lum) leksemalar bir tildan boshqa tilga о‘tish natijasida motivlanmagan sо‘zlarga aylanadi. Masalan, rus, ingliz, nemis va h.k. tillarda motivlangan sо‘z yoki terminlar о‘zbek tilida motivlanmagan sо‘z yoki termin tusini oladi. О‘zlashma sо‘zlarning о‘zlashtiruvchi til sо‘z yasalishi jarayonida ishtirok etishi muhim ahmiyatga ega. Masalan, hozirgi о‘zbek adabiy tilida mavjud о‘zlashma sо‘zlarning muayyan qismi о‘zbek tili sо‘z yasovchi vositalari yordamida (kompyuterchi, avtomobilchi, pardozlash) sо‘z yasashda ishtirok etmoqda. Ba’zi hollarda о‘zlashma sо‘z yoki istiloh tarkibidagi suffiks(affiks)ning mustaqil ravishda qо‘llanishi ham kuzatiladi. Masalan, rus tilidan kirgan sо‘zlar tarkibigi –ist (sotsialist, purist,idealist va h.k.) yoki mо‘g‘ul tilga xos –vul (qorovul, chopovul va h.k.) shular jumlasidandir.