O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi alisher navoiy nomidagi toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universiteti dadaboyev hamidulla aripovich filologiya fanlari doktori, professor fan: tilshunoslik nazariyasi dars



Download 67,62 Kb.
bet1/6
Sana07.08.2021
Hajmi67,62 Kb.
#140615
  1   2   3   4   5   6
Bog'liq
12-MARUZA

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI ALISHER NAVOIY NOMIDAGI TOSHKENT DAVLAT O‘ZBEK TILI VA ADABIYOTI UNIVERSITETI DADABOYEV HAMIDULLA ARIPOVICH FILOLOGIYA FANLARI DOKTORI, PROFESSOR FAN: TILSHUNOSLIK NAZARIYASI DARS TURI: MA’RUZA TOSHKENT-2020

Lisoniy aloqalar

  • Tillar о‘rtasidagi aloqa tillar tarixi taraqqiyotining eng muhim omillaridan biri hisoblanadi. Tillar о‘rtasidagi munosabat masalasi V.Gumboldt, Shuxardt, Boduen de Kurtene va N.Marr kabi tilshunoslar nazariy ta’limotida alohida о‘rin egallagan. Ushbu masala hozirgi tilshunoslar asarlarida ham izchil yoritilmoqda.
  • Lisoniy aloqalarga bag‘ishlangan kо‘pdan-kо‘p manbalarda sо‘z о‘zlashtirish, о‘zaro ta’sir natijasida tillar chatishuvi, duragay (aralash) tillar paydo bо‘lishi hodisasi lisoniy aloqalarning muhim jihatlaridan biri sifatida e’tirof etilgan. Sо‘z о‘zlashtirish hodisasiga, avvalambor, leksika duchor bо‘ladi. Bu jarayon natijasida u yoki bu tilning lug‘at tarkibi boyidi, semantik doirasi turfalashadi, sinonimik, antonimik qatorlari kengayadi. Sо‘z о‘zlashtirish odatda kо‘r-kо‘rona, pala-partish tarzda amalga oshirilmaydi. Ushbu jarayon leksik ma’no, fonetik tizim va sо‘z morfologiyasida о‘zgarishlarining rо‘y berishiga bois bо‘ladi. О‘zlashma sо‘z va morfemalar yordamida yangidan-yangi leksik birliklar yasaladi.
  • Zamonaviy tilshunoslikda о‘zlashmalarning bevosita (kontaktli) va bilbosita (kontaktsiz) turlari farqlanadi. Bilvosita о‘zlashmalar eng avvalo terminologiyada tarqaladi va ular vositachi til orqali о‘zlashadi. Masalan, hozirgi о‘zbek tili terminologiyasi tarkibidan о‘rin olgan texnika terminlarining aksariyati g‘arbiy yevropa tillariga oid bо‘lsa-da, ular asosan о‘zbek tiliga rus tili orqali kirib kelgan. Ayni shunday holatni eski о‘zbek adabiy tilida qо‘llangan arabcha о‘zlashmalar misolida ham kо‘rish mumkin. Ma’lumki, eski о‘zbek adabiy tili qо‘shni tillardan biri hisoblanmish fors-tojik tili bilan yaqindan munosabatda bо‘lgan, buning natijasida, har ikki tilda u yoki bu tilga xos bо‘lgan birqator leksemalar, istilohlar qatlami paydo bо‘lgan. Fors-tojik tili rivojlanish bosqichlari davomida anchagina arabcha leksik birliklarni о‘zlashtirgan, ulardan о‘z sо‘z yasovchi morfemali yordamida yangi sо‘zlar yasagan. Fors-tojik tili va eski о‘zbek adabiy tili orqsidagi aloqalar negizida о‘zbek tiliga nafaqat shu tilga xos leksik elementlar, balki unda qо‘llanishda qolgan arabcha sо‘zlar ham badiiy adabiyot namunalari orqali kirib kelgan, ya’ni fors-tojik tili arabcha о‘zlashmalarning eski о‘zbek tili sо‘z boyligidan о‘rin olishida bilvosita rol о‘ynagan.

Download 67,62 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
  1   2   3   4   5   6




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish