O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universiteti Nasimxon rahmonov

ta’limiy masalalarni ilgari surgan. Uning mazkur hikoyatlari komil in-
sonni tarbiyalashga xizmat qiladi. Umuman, Haydar Xorazmiy bu asari
bilan uzoq tarixga ega bo‘lgan falsafiy-didaktik dostonchilikning yangi
davrini boshlab berdi.
“Gul va Navro‘z” dostoni haqida. 0 ‘zbek mumtoz adabiyotida
“Gul va Navro‘z” dostoni Lutfiyniki degan qarashlar uzoq yillar davo­
mida hukmron b o iib kelgan edi. Keyingi yillarda topilgan manbalar va
tadqiqotlar natijasida bu doston Haydar Xorazmiy asari ekani ma’lum
bo‘ldi.
Shayx Ahmad Xudoydod Taroziy “Funun ul-balog‘a” asarida bir
necha bor “Mavlono Haydar” taxallusini keltiradi. U bir o ‘rinda tashbeh
(at-tashbeh-ul-kinoyat) san’atiga Mavlono Haydardan quyidagi parchani
keltiradi:
Kumush inju qilib gul yaprog‘ini resh,
Asal ustinda ari chayqadi nesh.
449

---

Tong otquncha ayoq tutmoq, bosh urmoq,
Yuzuk o ‘ynamoqu barmoq yoshurmoq.
Baliq bo'g'zidin oqti durri marjon,
Sadaf qursog‘idin sachradi marjon...
Bu baytlar Lutfiyga nisbat berib kelinayotgan “Gul va Navro‘z”
dostonida aynan shu shaklda beril gan 
(Lutfiy. Devon. 
Gul 
va Navro'z. 
Doston. Toshkent. Badiiy adabiyot nashriyoti. 1965, 435-b.). 
Faqat nash-
rlarda 
marjon so ‘zi o ‘miga har yon so ‘zi qo‘llangan.
Shuningdek, Zahiriddin Muhammad Bobur “Aruz risolasi” asarida
Haydari Turkiyning “Gul va Navro‘z” dostoni borligini aytadi va undan
misol keltiradi. Mavlono Haydar, Haydari Turkiy - bitta shaxs, ya’ni
Haydar Xorazmiydir
“Gul va Navro‘z” dostoni romantik dostonlar turkumiga kiradi.
Doston hamd, na’t, madh, “Sababi nazmi kitob” va 120 bobdan iborat.