O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universiteti Nasimxon rahmonov

ning “Husnu Dil” dostonidagi safar motivi bilan “Sanobar” xalq kitobi-
dagi va ko‘plab xalq dostonlaridagi safar motivi yoki “Gul va Navro‘z”,
Sayqaliyning “Bahrom va Gulandom” dostonidagi farzandsizlik motivi
bilan “Oshiq G‘arib va Shohsanam” dostonidagi farzandsizlik motivi
uyg‘unligini misol qilib keltirish mumkin. Dalil sifatida sharq xalqla-
451

---

ri dostonlarining ko‘pida uchraydigan farzandsizlik motiviga e ’tibor
qarataylik: “Qissai Sayfulmuluk”da shoh Osim farzand ko‘rmay, oxiri
Xudodan farzand so‘rab o ‘g ‘il ko‘radi, o ‘g ‘lining ismini Sayfulmuluk
qo‘yadi; “Bahrom va Gulandom” dostonida Rum mamlakati podshohi
farzand ko‘rmay, oxiri Xudoning marhamati bilan farzandli bo‘ladi va
o ‘g ‘lining ismini Bahrom qo‘yadi. Bu voqealar har ikkala dostonning
boshida beriladi, har ikkala dostonda safar motiviga zamin tayyorlana-
di, Shuningdek, mazkur dostonlar “Gul va Navro‘z” dostoniga bu jihat-
dan hamohang. Sayfulmuluk otasi hadya qilgan to‘nda qizning suratini
ko‘rib, oshiq bo‘lib qoladi. Bahrom ham Gulandomning suratini ko'rib
oshiq bo‘ladi va h (
Rahmonov N. О ‘zbek adabiyotini davrlashtirish ma-
salalari.., 99-b.).
 
Shubhasiz, bunday uyg‘unliklar romantik dostonlar-
ning xalq dostonlari zaminida shakllanganini ko‘rsatadi. Shu bilan birga,
Sharq adabiyotida, jumladan, turkiy xalqlar dostonlarida bu motivlar
asosida shakllangan dostonlar bir-biridan oziqlangan va bir tizimni hosil
qilgan. 0 ‘zbek adabiyoti tarixida bu tizim aynan “Gul va Navro‘z” dos-
tonidan boshlanganini ham e ’tirof etish kerak.
“Gul va Navro‘z” dostoni 595 baytdan iborat b oiib , Nizomiy Gan-
javiyning «Xusrav va Shirin» dostoni vaznida - aruzning hazaji musad-