O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universiteti Nasimxon rahmonov

Avchi necha al bilsa, azig ‘ ancha yo ‘I bilir —
ovcha qancha ov hiy- 
lalarini bilsa, ayiq ham shuncha qochish yo‘llarini biladi (1,91).
6. Vafodorlik: 
Tilin tugmishni tishin yazmaz —
til bilan bog‘langan 
(narsa) tish bilan yechilmas (11, 28).
7. Odoblilik va tarbiyalilik: 
О ‘g ‘laq iliksiz, о ‘g ‘lan biliksiz
- echki 
bolasida ilik yo‘q, yosh bolada aql yo‘q (1, 141).
8. Inson qadr-qimmati: 
Evdagi buzag ‘и о ‘kuz bo ‘Imaz—
uyda o'sgan 
buzoq hech vaqt ho ‘kiz bo ‘ lmaydi (1,417); 
Kizlanchu kelinda
- Y ashirin 
narsakelindabo‘ladi (111. 261).
9. Yaxshilik va yomonlik: 
Suv ichurmasga sut ber -
suv bermagan- 
ga sut ber (1, 224); 
Bir tilku terisin ikila so ‘ymas -
bir tulki terisi ikki 
martalab shilinmaydi (111, 262).
10. Halollik, rostgo‘ylik va munofiqlik: 
Kishi alasi ichtin, yilqi alasi
tashtin -
Odamning olasi ichida, yilqiniki sirtida (1. 117); 
Mushyaqriqa
tegishmas, ayur kishi neni yarashmas —
Mushuk mixga osilgan charv 
yog‘iga yetolmay, “birovning moli yarashmaydi”, deydi (11, 117) va h.
“Devonu hig‘atit-turk”da afsonalar. 
“Devon”da Mahmud 
Koshg‘ariy afsonalardan namunalar ham keltirgan. Shu afsonalardan 
biri - “Oltin qon” afsonasi, ikkinchisi - yil hisobi to‘g‘risidagi afsona- 
dir. Shuningdek, bulardan tashqari, Xudxur viloyatiga nom qo‘yilishi (1, 
135-b.), chigil qabilasiga Iskandar Zulqamayn nom qo‘ygani haqidagi 
kichik afsonalar (1, 374-b.) ham bor.
Yil hisobi to‘g‘risidagi afsona turkcha o‘n ikki muchal yillarining 
paydo bo‘lish tarixiga oiddir. Afsonaning mazmuni shunday:
Turk xoqonlaridan biri o ‘zidan bir necha yil oldin bo‘lib o‘tgan 
urushni o‘rganmoqchi bo‘lgan, shunda u urush bo‘lib o‘tgan yilni aniq- 
lashda yanglishgan. Bu masala yuzasidan (xoqon) qavmi bilan kengash- 
di va aytdi: “Biz bu tarixni (aniqlashda) qanchalik yanglishgan bo‘lsak, 
bizdan keyin ham shunday yanglishadilar. Shunday bo‘lgach, biz endi 
o‘n ikki oy va osmondagi o‘n ikki burjga asoslanib, o ‘n ikki yilga ot 
qo‘yishimiz kerak, toki bizdan keyin yil hisobi shu yillaming aylanishiga 
qarab olinsin va bu narsa abadiy bir yodgorlik bo‘lib qolsin”. Ular “ayt- 
ganingizday bo‘lsin”, dedilar.
196

---

Xoqon ovga chiqdi va odamlarga vahshiy hayvonlami Ili daryosi 
tomon quvishni buyurdi, bu juda katta suv. Odamlar ov qilib, hayvonlar- 
ni suv tomon hayday boshladilar. Shunda o‘n ikki hayvon suvdan o‘tdi. 
0 ‘n ikki yilni ana shu o‘n ikki hayvon ismi bilan atadilar. Eng oldin suv­
dan o‘tgan hayvon