O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universiteti Nasimxon rahmonov

Alliteratsiyali she’r xususida. 
Moniylik oqimidagi she’rlarga 
e’tibor berilsa, haqiqatan, alliteratsiyaning misralar boshida qo‘llanganini 
kuzatish mumkin. Masalan, «Tong tangrisi» nomli madhiya alliteratsiya 
izchil qo‘llangan she’ming yaqqol namunasidir. She’mi to‘liq keltira- 
miz.
Tang tangri keldi,
Tang tangri o‘zi keldi,
Tang tangri keldi,
Tang tangri o‘zi keldi.
Turunglar qamug‘ baglar, qadashlar,
Tang tangrig ogalim.
Komgma kun tangri,
Siz bizni kuzating,
Korunugma ay tangri,
Siz bizni qurtgaring.
Tang tangri,
Yidlig1, yiparlig',
Yarug‘lug‘, yashuqlug‘
Tang tangri 
Tang tangri.
Tang tangri,
Yidlig1, yiparlig‘,
Yarug‘lug‘, yashuqlug‘
Tang tangri 
Tang tangri.63
ffiT o‘xliev B. Yusuf xos Hojib va turkiy qofiya taraqqiyoti.Toshkent, 1994.
63ResidRahm ati Arat. Eski turk siiri: 1991, 8-35-s.
191

---

Misralar boshidagi 
t, y, k, s
undoshlarining takrori alliteratsiyali 
she’mi yuzaga keltirgan. Bu she’rda “Devonu lug‘atit-turk”dagi singari 
qofiya qo‘llanmagani uchun hijolar tengligi yo‘q. Alliteratsiyali she’rda 
hijolar tengligi bo‘lishi shart emas. Ritm va ohang alliteratsiya bilan bir- 
ga takror orqali ham yuzaga kelaveradi.
Moniylik she’rlari kuzatilganda, alliteratsiya usuli she’riyatning 
muhim xususiyatlaridan biri bo‘lgani ko‘rinadi. “Bizing Tangrimiz ad- 
gusi radni tiyur”, Aprinchur tiginning boshlanishi o‘chib ketgan she’ri, 
“0 ‘lim tasviri”, “Moniyga atalgan madhiya” kabi she’rlarda alliteratsi­
yali she’r qadimgi turkiy she’riyatning tuzilishida asosiy omil ekanini 
ko‘rsatadi.
Ammo moniylik mazmunidagi she’rlaming hammasi qofiyasiz 
bo‘lgan ekan, degan xulosa kelib chiqmasligi kerak. Qofiya moniy­
lik she’rlarining tayanch nuqtalaridandir. Masalan, “Do‘zax tasviri” 
she’ridagi quyidagi parchalarga e’tibor beraylik:
Tupinta olukma