O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universiteti Nasimxon rahmonov

“Devonu lug‘atit-turk”da xalq maqollari. 
Mahmud Koshg‘ariy 
nozik didli adabiyotshunos sifatida maqol va she’mi yaxshi farqlaydi 
va har bir baytni berishda aniqlik kiritadi. Qaysi o ‘rinda maqol, qaysi 
o‘rinda she’r kelayotganini o‘quvehiga uqtirish uchun “maqolda shun­
day kelgan”, “she’rda shunday kelgan” iboralarini keltiradi,
Koshg‘ariy keltirgan maqollar mavzu jihatdan turlicha.
1.
Mehnatsevarlik va dangasalik: 
Erik erni y a g ‘lig ‘, ermagu ba-
shi qanlig ' -
tirishqoqmng labi yog‘lig‘, erinchoqning boshi qonlig1 (1, 
100); 
Ermaguga eshik art bo'lur -
yalqovga eshik ostonasi ham tog‘ 
bo‘lib ko‘rinadi (1, 78).
2. Hamjihatlik va noittifoqlik: 
Ingan ingrasa, b o ‘tu bo'zlar
-
urg‘ochi tuya ingrasa, erkak tuya bo‘zlaydi (1, 142); 
Bilmish yek bilma-
zuk kishida(n) yig
- Notanish kishidan tanish shayton yaxshi (111. 175); 
ко ‘zdari yirasa, ко ‘nguldan yama yirar -
(do‘stlar) ko‘zdan uzoqlashsa, 
ko‘ngildan ham uzoq bo‘ladi (111, 377).
3. Donolik va nodonlik: 
Qut belgusi b ilik -
baxt belgisi ilmdir (1, 
403); 
Endik uma evlikni ag ‘irlar
- befaham mehmon uy egasini hurmat- 
laydi (1. 130).
4. Mardlik va qo‘rqoqlik: 
Alp cherikda, bilga tirikda —
Botir jang 
alangasida, dono majlisda sinaladi (1, 77); 
Qo ‘rqmish kishiga qo ‘y bashi
qo 'sh korinur -
qo‘rqqan odamga qo‘yning boshi qo'shaloq ko‘rinadi
I 
(111,139).
195

---

5. Ehtiyotkorlik va tadbirkorlik: 
Alplar birla urushma, baglar bir­
la turushma -
Botirlar bilan urishma, amirlar bilan xusumatlashma (1, 
192);