O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universiteti Nasimxon rahmonov

ligi 
natijasida sulton bir asimi o‘limdan ozod qilgani haqida. Hikoyat- 
ning 
Sa’diydagi variantida sultonning “Bu asir nima dedi?” deya bergan 
savoliga oqil vazir Qur’oni Karimdan quyidagi oyatni aytadi: 
“Jan­
nat g‘azabni yutguchilarnikidur va mardumlarning gunohlaridan
o‘tguchilarnikidir” 
(Oli Imron surasi, 134-oyat)101. Aslida asir sultonni 
qattiq haqoratlagan edi. Oqil vazir qon to‘kilishining oldini olish va bir 
odamning hayotini saqlab qolish maqsadida shohga qaratilgan haqoratni 
Sayfi Saroyi o‘z tarjimasida “Sulton yoshi uzun bo‘lsun!” degan jumla
101 
Bu oyat Sa’diy Sheroziyning “Guliston” (Mullo M urodxo'ja tarjimasi. Nashrga tayyorlovchi, 
m as’ul muharrir va taqdim so‘z boshi muallifi Sayfiddin Sayfulloh, so‘zboshi muallifi Rahmatulla 
Barakaev, Toshkent, “Fan” nashriyoti, 2005, 31-b.) asaridan olindi. Bundan keyingi sahifalarda 
qiyoslash uchun parchalar ana shu nashrdan olinib, parchadan keyin mazkur kitob sahifasi 
ko‘rsatildi.
277

---

bilan almashtirgan, Qur’on oyati ham tushirilgan. Nima uchun? Buning 
sababi Oltin 0 ‘rdadagi ijtimoiy hayotga bog‘lanadi. Oltin 0 ‘rda tasar- 
rufidagi turkiy xalqlar yashaydigan hamma o‘lkalarda - shaharlarda, 
dashtli o ‘lkalarda, Sibirdagi turkiy xalqlar orasida bu asaming mazmun- 
mohiyati to'liq yetib borishi kerak edi. Shu boisdan ham surani berish- 
ni Sayfi Saroyi maqsadga muvofiq deb bilmagan. “Sulton yoshi uzun 
bo‘lsin!” degan yuqoridagi sodda, hamma tushunadigan jumla asiming 
haqoratini ham, oyatning ham mazmun-mohiyatini qamrab olgan.
Sayfi Saroyi mohir tarjimon va iste’dodli shoir hamda hikoyana- 
vis ekanini har bir bobda, har bir hikoyatda ko‘rsata boradi. Uchinchi
- “Qanoat fazilati ichinda turur” bobidagi bir hikoyatga e’tibor beray­
lik. Sa’diyda ham, Sayfi Saroyida ham bu hikoyatning mazmuni bir xil: 
Muso alayhissalomning iltijosi bilan egnida hatto kiyimi yo‘qligidan 
doimo qumga ko‘milib yotadigan bir faqirga Tangri molu davlat bera­
di. Ammo o‘sha faqir boy bo‘lgandan keyin sharob ichib, odamlar bilan 
yoqalashadi, oxiri, odam o‘ldiradi.
Hikoyatdan keyin Sa’diy baytlar (biz qit’a deb ataymiz) quyidagic­
ha tarjimada keltiradi:
Pishakni bo‘Isa gar erdi qanoti,
Jahonda qolmag‘ay chumchuqni oti.
Kishi oldig‘a bormas erdi bo‘lsa,
Ho‘kuzdek shoxlik eshakning zoti.
Gadoyi notavon topsa edi zo‘r,
Qilur boshqa gadolar ko‘zini ko‘r.
Shu baytlardan keyin Sa’diy Sho‘ro surasining 27-oyatini keltiradi: