O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universiteti Nasimxon rahmonov

(Beruniy. Yuqorida­
gi asar, 129-b.).
Mazkur afsona yuqoridagisidan ayrim jihatlari bilan farq qiladi: 
birinchidan,
diniy aqidalar singdirilgan, jumladan, Musoning “Ibtido” 
kitobidagi Odam Ato va Momo Havoning gunoh qilishi haqidagi rivoyat 
bu afsonaga ham o‘tgan; 
ikkinchidan,
ishqiy-romantik dostonlar xusu- 
siyatlari singdirilgan (Musoning “Ibtido” kitobidagi “Yusuf’ va Sharq 
adabiyotidagi boshqa “Yusuf’ yoki “Yusuf va Zulayho” qissalaridagi 
go‘zal Yusuf obrazi singari), 
uchinchidan,
tarixiylik tamoyili mavjud 
(qadimiy Istaxr shahri), 
to ‘rtinchidan
totemistik mif hususiyatlari saq- 
langan (ikkita rovoch daraxti ko‘karib chiqqan va ulardan Mesha i Mes- 
hona), 
beshinchidan,
adabiy manbalardan foydalanilgan («Avesto»dan 
foydalanilgan, Axrimanning tug‘ilishi shundan dalolat beradi) va h.
160

---

Umuman, Abu Rayhon Beruniyning “Qadimgi xalqlardan qolgan 
yodgorliklar”, “Mineralogiya” asarlarida keltirilgan afsonalar, rivoyat­
lar, hikoyatlar XI asrdagi adabiy janrlar va adabiyotshunoslik haqida 
to‘laqonli tasawur beradi.
Savol va topshiriqlar
1. Beruniy qaysi sulola hukmronligi davrida yashadi?
2. В eruniyning qaysi asari yer о ‘ lchash haqidagi fanga oid?
3. “Mineralogiya” asari fanning qaysi sohasiga tegishli?
4. Xorun ar-Rashid haqida hikoyatlar Beruniyning qaysi asarida
bor?
5. Beruniy “Qadimgi xalqlardan qolgan yodgorliklar” asarida rivo­
yat va afsonalami nima maqsadda keltirgan?
6. Beruniyning afsonalami saralab olish tamoyillari haqida 
so‘zlang.
7. Bemniy rivoyatga qanday ta’rif beradi?
8. Bemniy eng ishonchli manbalar sifatida qaysi yozma yodgorlik- 
larga tayanadi?