Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi alisher navoiy nomidagi Toshkent davlat oʻzbek tili va adabiyoti universiteti Oʻzbek filologiyasi fakulteti

2.1Otning tasniflovchi grammatik kategoriyalari

---

17
Otning tasniflovchi kategoriyalariga son shakli,
kichraytirish va erkalash
shakllari kiradi. Otlarda birlik va ko‘plik ma’nosi va bu ma’noni ifodalovchi
shakllar sistemasi grammatik son kategoriyasini tashkil etadi. Mantiqiy va
Grammatik ko‘plikni aralashtirmaslik kerak. Masalan, jamlovchi ot (
omma,
qo‘shin, poda, suruv
) mantiqan predmet jamini bildiradi, lekin grammatik jihatdan
birlikda deb qaraladi. Son kategoriyasining ikki:
-lar
affiksi bilan yasaluvchi
ko‘plik shakli va nol ko‘rsatkichli birlik shakli bor. Bulardan -
lar
affiksi otning
ko‘plik shaklini yasaydi, birlik shakl esa nol ko‘rsatkichli bo‘ladi.
14
-
lar
shaklining «bog‘liqlik yoki o‘xshashlikka asoslangan ko‘plik»ni ifodalashi
quyidagi misolda ko‘rinadi: 1.
Asal
lar
mehmon bo‘lib kelishdi.
(Asal va uning oila
a’zolari). 2.
Avvalgi Otabeklar qayda qoldi
(Otabekga o‘xshaganlar).
-
lar
ning miqdoriy va sifatiy belgisi ayrim holda unga makon va zamon o‘lchovida
taxminiylikni ifodalash imkonini beradi. Masalan, 1.
Buvim dunyodan o‘tganlarida
uch yosh
lar
da edik.
2.
O‘n yillar oldin men ham shu qiz
lar
yoshida edim
.
-
lar
ning kuchaytirilgan ma’no ifodalashi: Ya’ni tabiatda aslida “bitta” yoki “juft”
bo‘lgan shakllarga qo‘shilib uni kuchli qilib ko‘rsatish uchun ko‘plik shakli
beriladi:
Boshlarim og‘rib ketti.
15
Otning kichraytirish-erkalash shakli:
-cha:
a) shaxs va predmetning kichik ekanligini: (
uy