Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi alisher navoiy nomidagi Toshkent davlat oʻzbek tili va adabiyoti universiteti Oʻzbek filologiyasi fakulteti

Ⅰ shaxs
qo‘shimchalari: birlik sonda -m, -man; ko‘plik sonda -k,
-miz.
֎
Ⅱ shaxs
qo‘shimchalari: birlik sonda -ng, -san; ko‘plik sonda -ngiz, -siz.
֎
Ⅲ shaxs
qo‘shimchalari: birlik sonda nol shakl; ko‘plik sonda -lar.
Xulosa
Xulosa qilib aytganda, kesimlik kategoriyasi tasdiq-inkor, modallik, zamon va
shaxs-son kabi nisbatan mustaqil bolgan lisoniy kategoriyalardan hosil bolgan va
tasdiq-inkor, modallik, zamon va shaxs-son ma’no va shakllaridan iborat bolib, gap

---

25
kesimini shakllantiruvchi mustaqil grammatik (shaklan morfologik, vazifa jihatdan
sintaktik mohiyatli) kategoriyadir. Tushum kelishigi vositasiz toldiruvchi,
qaratqich kelishigi qaratqich aniqlovchining morfologik shakli bo`lganidek,
gapning markazi – kesimning morfologik shakli kesimlik kategoriyasidir.
Grammatik kategoriya grammatik shakllarni bir jinsli grammatik ma’no bilan
birlashtiradi. Muayyan tilning bir hil va bir-biriga qarama-qarshi grammatik
shakllari majmui paradigma deyiladi. Masalan, hozirgi rus tilidagi holatning
grammatik kategoriyasi (paradigmasi) nominativ, genitiv va boshqalarning
grammatik ma’nolari bilan oltita shakldan iborat. holatlar; Ingliz tilidagi
holatlarning grammatik kategoriyasi ikkita shaklni o‘z ichiga oladi - nominativ va
egalik (tegishlilik ma’nosi bilan genitiv).
Grammatik maʼno bir qator soʻzlarga yoki sintaktik konstruksiyalarga xos boʻlgan
va muntazam (standart) vositalarda ifodalangan umumlashgan maʼnodir.
Grammatik kategoriyalarga ko‘ra grammatik ma’nolar morfologik va sintaktik
bo‘ladi.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1. Abdullayev A. O‘zbek tilida inkor kategoriyasi // O‘zbek tili va va
adabiyoti. - 1986. - №6. - B.64.
2. Abuzalova M. Hozirgi o‘zbek tili. - Toshkent. - 2007. - B. 149-260.
21
Qodirov Z. O‘zbek tilida grammatik kategoriyalarni sistem tahlil qilish (kelishik kategoriyasi) 8-bet.

---

26
3. Abduazizov A. Tilshunoslik nazariyasiga kirish. Oliy o‘quvyurtlarining
filologiya fakulteti talabalari uchun darslik .T.: Sharq, 2010.
Hojiyev A. Lingvistik terminlarning izohli lug‘ati. Toshkent.1985.
4. Maxmudov N. Nurmonov A. O‘zbek tilining nazariy grammatikasi. –
Toshkent: O‘qituvchi, 1995. – 228 b.
5. Nurmonov A. Tanlangan asarlar. III jildlik. Toshkent: Akademnashr,
2012.1, II, III jildlar.
6. Nurmonov A., Shahobiddinova Sh., lskandarova Sh., Nabieva D. O‘zbek
tili nazariy grammatikasi. Morfologiya. Toshkent: Yangi asr avlodi, 2001.
7. Nurmonov A. O‘zbek tili fonologiyasi va morfonologiyasi. Toshkent:
O‘qituvchi, 1990. — 48 b.
8. Nurmonov A., Iskandarova Sh. Tilshunoslik nazariyasi.Toshkent: Fan, 2008.
9. Nurmonov A., Yo‘ldoshev B. Tilshunoslik va tabiiy fanlar. - Toshkent:
O‘qituvchi, 1996. - 160 b.
10.Nurmonov A. O‘zbek tilshunosligi tarixi.Toshkent: O‘zbekiston, 2002. -
232 b.
11.Nurmonov A., Shaxobiddinova Sh., Iskandarova Sh., Nabiyeva D. O‘zbek
tili ning nazariy grammatikasi. Morfologiya. Toshkent: Yangi asr avlodi.
2001. 163 b.
12.Qodirov Z. O‘zbek tilida grammatik kategoriyalarni sistem tahlil qilish
(kelishik kategoriyasi): Filol. fan. nom. ... dis. avtoref. Samarqand. 1993. -
21 b.
13.Rasulov R Umumiy tilshunoslik. Toshkent, 2001.
14.Sayfullayeva R. va boshqalar Hozirgi o‘zbek adabiy tili 2009, 329-330-
betlar.
15.Sodiqova M. Hozirgi o‘zbek tilida sifat. Toshkent: Fan, 1974.
16.Sultonsaidova S.O‘zbek tilidagi grammatik kategoriyalarning o‘zaro
munosabati: Filol. fan. d-ri … dis. avtoref. Toshkent, 1994. - 49 b.
17.O‘zbek tili grammatikasi. Toshkent: Fan, 1975. 610 b.

---

27
18.G‘ulomov A. O‘zbek tilida ko‘plik kategoriyasi. - Toshkent: O‘zdavnashr.
1945
19.G‘ulomov A. Fe’l. - Toshkent: Fan, 1954. - 88 b.
20.Mirziyoyev Sh. “Buyuk kelajagimizni mard va oliyjanob xalqimiz bilan
birga quramiz”.2017.
21.Karimov I. A.Yuksak ma’naviyat yengilmas kuch.2008.
22.Karimov I.A. Vatan sajdagoh kabi muqaddasdir.1995.
23.Kelishik kategoriyasi - Hozirgi o‘zbek adabiy tili dan ma’ruzalar matni
1.
https://uz.denemetr.com/docs/768/index-93847-1.html?page=30
2.
http://www.ziyonet.uz/
3.
http://www.arxiv.uz/
4.
http://www.edu.uz/
5.
http://library.navoiy-uni.uz
/
6.
https://www.hozir.org
/
Umumiy xulosa