O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti

eslatuvchi
» natijaga erishiladi. 
Biz kasb-hunar kollejlarida ta‟lim samaradorligini tashhis qilishda 
miqdoriy va shkalali baholashdan foydalanmaslik kerak demoqchi emasmiz. 
Aksincha, o‟quvchilar bilim va ko‟nikmalarining miqdoriy va shkalali baholash 
jarayoniga yanada differensial yondashish zarur, deb hisoblaymiz. Bunda 
baholash mazmunli bo‟lishi, abstrakt miqdorga emas, balki o‟quvchi tomonidan 
bajarilgan ishning, uning izlanishlari va faoliyati mahsulining sifati bilan 
belgilanishi kerak. Chunki kasbiy faoliyat jarayonida kichik mutaxassislarning 
ishlab 
chiqarishdagi 
faoliyatlarining 
natijalari, 
maqsadga 
erishishdagi 
intiluvchanlik, mehnatsevarlik, fidoyilik kabi fazilatlari qadrlanib, kollejdagi 
ta‟lim jarayonida olgan baholari deyarli «ishlamasligi» barchamizga ma‟lum.
Ma‟lumki, malakaviy amaliyotda, talabalar o‟quvchilarning bilim va 
ko‟nikmalarining shakllanishini nazorat qilish jarayonida, ularni kichik 
mutaxassis bo‟lib yetishishlari uchun zarur bo‟lgan, umumqabul qilingan va 
barchamizga tushunarli bo‟lgan quyidagi yagona pedagogik maqsadlar 
qo‟yiladi: 

Fan asoslariga oid mustahkam bilimlar berish; 

O‟quvchilarning bilish faolligi va mantqiy tafakkurini shakllantirish; 

Ularda bilishga va kasbga qiziqishni shakllantirish; 

Kasbiy ko‟nikmalarni shakllantirish; 

O‟quvchining o‟z faolligini oshirish; 

O‟quvchining o‟zi bajarishi,o‟zi mehnat qilishi,o‟zi izlab topishi; 

Bir-birlaridan o‟rganishga imkoniyat yaratish; 

Ruhiy noxushliklarni yo‟qotish; 

Tortinchoqliklarni bartaraf etish; 

O‟z mulohazalarini bildirishiga imkoniyat yaratish; 

---

16 

O‟quvchini xato qilib qo‟yishdan qo‟rqmasligini (xato qilish va uni 
tuzatish xuquqiga ega); 

Yechimini qidirish, o‟zlari yechimini topishiga o‟rgatish; 

Erkin fikrlashga sharoit yaratish; 

Bir-birlari bilan hamkorlikda aloqa qilish; 

Mashg‟ulot davomida bola ustidan xukumronlik qilmaslik; 

O‟quvchini majburlamaslik va qo‟rqitmaslik, siquvga olmaslik; 

Vaqtdan unumli foydalanish; 

Fikrni eshita olish, bo‟lmaslik, savol berish madaniyatiga rioya etish; 

O‟zgalar fikrini hurmat qilish va o‟zoro hurmat; 

Bolalar fikrini qisqa va ravon ifoda etishga o‟rgatish; 

Bolalarga hayrihohlik, hamdardlik, o‟z vaqtida yordam ko‟rsatish; 

O‟quvchi guruhda javob berayotgan vaqtida uchraydigan ruxiy 
noxuщliklarning oldini olish va xok. 
Ammo, ko‟p hollarda, ushbu maqsadlarga erishilganligini amaliyotda 
ko‟rsatishlari uchun o‟quvchilar qanday vazifalar, topshiriqlar hamda 
mashqlarni bajara olishlari kerakligi masalasi hozirga kunga qadar noaniqligicha 
qolmoqda. 
Baholashning asoslanganligiga ta‟sir qiluvchi boshqa omil-turli nazorat 
obyektlarining mavjudligidadir. Amalda, agar ba‟zi fan o‟qituvchilari tomonidan 
o‟zlashtirilgan bilimlar xizmat qilsa, boshqalari uchun o‟quvchilarning nazariy 
bilimlarni amaliyotga tadbiq qilish qobiliyatlari hisobga olinadi va x.k. oqibatda 
kollejlarda o‟quvchilar kasbiy tayyorgarligining turli tomonlari baholanib, 
ularning kasbiy bilim va ko‟nikmalarini nazorat qilish va baholashning xususiy 
tizimlari yuzaga kelmoqda. 
«O‟quvchilarning bilimi va ko‟nikmalarini baholashning nisbatan 
subyektivligi ushbu tizimni nazorat qilish metodlarining yetarli darajada ishlab 
chiqilmaganligi oqibatidir. Ba‟zi hollarda kollej o‟quvchilari bilim va 
ko‟nikmalarining shakllanganlik darajasini nazorat qilishda o‟zlashtirishga 

---

17 
deyarli aloqasi bo‟lmagan, alohida, ko‟pincha o‟zida ikkinchi darajali 
ma‟lumotlarni aks ettirgan elementlarni tekshirish orqali amalga oshirilishi ham 
mumkin. Savollarning sifati, murakkabligi va ketma-ketligi ko‟p hollarda 
o‟qituvchi tomonidan intuitiv holda belgilanadi. O‟quvchilarni biron bir 
mavzuga oid bilim va ko‟nikmalarini obyektiv baholash uchun nechta nazorat 
savoli berish, qanday mashqlarni bajarishlarini nazorat qilish, mashq va 
topshiriqlarni diagnostik vazniga asosan taqqoslash mumkinligi masalalari 
hanuzgacha 
chuqur 
ishlab 
chiqilmagan» 
[39.89,91] 
deb ta‟kidlaydi 
tadqiqotchilar N.G‟ulomova, D.Maxmudova va F. Quchqarovalar. 
Hozirgi kunda kollej o‟quvchilarining kasbiy bilim va ko‟nikmalarni 
baholash hamda nazorat qilishda ayrim o‟qituvchilar tomonidan yo‟l qo‟yilgan 
bir qator kamchiliklar, jumladan: 

nazorat qilishda muayan tartibning yo‟qligi; 

nazorat shakl va metodlardan rasional foydalanmasligi; 

nazoratning aksariyat hollarda didaktik maqsadga yo‟naltirilmaganligi; 

predmetni o‟qitishda foydalanilayotgan materialning o‟ziga xos 
xususiyatlari, auditoriyada ishlash sharoitlari e‟tibordan chetda qoldirilishi va 
xok. 
Tajribali o‟qituvchilarning fikricha, o‟quvchilar kasbiy bilim va 
ko‟nikmalarini baholashning yangi texnologiyalarini qo‟llash testlarning yangi 
modifikasiyalaridan, kompyuter texnikasi va nazorat o‟quv dasturlaridan 
foydalanish ta‟lim jarayonini pedagogik monitoringini samarali amalga 
oshirishni ta‟minlaydi. Masalan, o‟quvchilarning nazariy bilimlarini 
aniqlashning mezonlari sifatida quyidagilarni olish mumkin: 

To‟g‟ri hal qilingan topshiriqlar soni; 

Berilgan va yechimi topilgan topshiriqlar nisbati; 

Topshiriqni bajarish jarayonida mustaqillik; 

Nazariy bilimlarni amaliyot bilan bog‟lash; 

Olingan natijani berilgan vazifa bilan bog‟lash; 

---

18 

Alohida jarayonlarni o‟zaro taqqoslash, umumlashtirish, ulardagi umumiy 
va xususiy jihatlarni, o‟xshashlik va tafovutlarni aniqlash; 

Xodisa va jarayonlarning ichki mazmunini ocha bilish; 

O‟zaro bog‟liqlik va qonuniyatlarni topish va tushuntira bilish. 
Bundan tashqari, o‟quvchilar kasbiy bilimini baholash mezonlari sifatida 
tizimlilik, umumlashtirganlik, izchillik va mustahkamlik kabi tasniflarni ochish 
mumkin bo‟lib, bular asosida umumiy va maxsus ko‟nikmalar kichik 
mutaxassislarning ishlab chiqarishdagi faoliyat usullarini o‟zlashtirishlarida 
kasbiy faoliyatlari sifatining texnik talablarga javob berishida, mehnat 
xavfsizligi qoidalariga rioya qilishlarida namoyon bo‟ladi. 
Kasb-hunar kolleji o‟quvchilarining bilim va ko‟nikmalarini baholash 
mezonlarini to‟g‟ri belgilash ta‟lim jarayoni sifatini va shu yo‟nalishda ularda 
ro‟y bergan rivojlanishni o‟zida ifodalaydi hamda o‟quvchilar o‟zlashtirayotgan 
bilimlarning mazmunini, fanlararo bag‟liqlikni anglashlariga, shakllanayotgan 
kasbiy malaka va ko‟nikmalarni mustahkamlanishiga, bu bilim va 
ko‟nikmalarning 
o‟quvchilarni 
kelajakdagi 
kasbiy 
faoliyatlaridagi 
muvaffaqqiyatlari uchun ahamiyatli ekanligini anglashlariga yordam beradi.
Baholash 
jarayonida, 
o‟quvchilarni 
ta‟lim 
jarayoniga 
faol 
yondoshishlarini ta‟minlash maqsadida, ular tomonidan bilim va ko‟nikmalar 
sifatida o‟zlashtirilayotgan ma‟lumotlarning ma‟no hamda mazmuni orqali 
me‟zonlarni belgilash mumkin. Ruxshunos B.G.Ananyev amaliyotda 
o‟quvchilar bilimini baholash mezonlarning ikki turi miqdor va sifat mezonlari 
qo‟llanilishini ma‟lum qilib ularni shartli ravishda quyidagicha izohlaydi: 
1. Miqdoriy mezonlar statistik metodlar yordamida tahlil qilish va hulosa 
chiqarishga yordam beradigan intervalli shkalalar asosida qo‟llaniladi. Mazkur 
mezonlar sifatida o‟zlashtirilgan o‟quv materialining mustahkamlik koiffisiyenti 
olinishi mumkin. 
2. Sifat mezonlari bevosita intervalli shkalada o‟lchash mumkin bo‟lmagan, 
lekin ushbu shkala vositasida pedagogik hodisalar mazmunini tahlil qilishda 
qo‟llaniladi. Sifat mezonlari o‟quvchining o‟quv materialini bilish darajasi, 

---

19 
o‟quv materialini tushunish darajasi, o‟quv materialini hamda intellektual 
ko‟nikmalarni egallaganlik darajalari asosida qo‟llaniladi