|
II BOB. TALABALARNI TA‟LIM SIFATI NATIJALARINI
BAHOLASHGA AMALIY TAYYORLASHNING SHAKL, METOD VA
VOSITALARI
2.1. Talabalarni dars jarayonida o‟quvchilar bilimlarini boholashning
zamonaviy usullardan foydalanishga metodik tayyorlash
Ta‟lim-tarbiya ko‟lamining kengayib borishi va zamoniylashuvi bo‟lajak
pedagogni amaliy tayyorlashga da‟vat etadi. Shuning uchun bo‟lajak
o‟qituvchilarni tayyorlashda nazariy bilimlarni amaliyot bilan uyg‟unlikda olib
borish orqali ularda kasbiy ko‟nikma va malakalar hosil qilish lozim. Oliy ta‟lim
muassasalarida bo‟lajak o‟qituvchilarni tayyorlashda nazariy o‟qitish va amaliy
faoliyat o‟rtasidagi chinakam uyg‟unlikka darhol hamda birdaniga erishib
bo‟lmaydi.
48
O‟zbekiston Respublikasi «Ta‟lim to‟g‟risida»gi Qonun, «Kadrlar
tayyorlash milliy dasturi»ni ro‟yobga chiqarish asosida ta‟lim-tarbiya tizimini
tubdan islox qilish, mutaxassis kadrlar yani bo‟lajak o‟qituvchilar tayyorlash
sifatini jahon andozalari darajasida ko‟tarish imkoniyatini yaratib berdi.
Bu haqda «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi»da oliy ta‟lim
muassasalarining maqsad va vazifalari shunday belgilangan: «Ta‟lim sohasini
tubdan islox qilish va uni o‟tmishdan qolgan mafkuraviy qarashlar va
sarqitlardan to‟liq xolos qilish, rivojlangan demokratik davlatlar darajasida
yuksak ma‟naviy va axloqiy talablarga javob beruvchi yuqori malakali kadrlar
tayyorlashdir»[1] -deb alohida ta‟kidlangan.
Shundan kelib chiqib talabalarni ana shunday ma‟suliyatli va xayrli ishga
tayyorlashni, ularni jahon andozlari asosidagi bilim, ko‟nikma va malakalar
bilan qurollantirish, o‟quv ilmiy faoliyatiga mustaqil ravishda ixtiyoriy jalb
qilishda birinchi galda pedagogika fani ma‟lumotlari zarur bo‟ladi.
Dastlab talabalarga ma‟ruza darslarida yangi ilmiy bilimlarni berish,
seminar, laboratoriya va amaliy darslarda esa amaliy ko‟nikma, malakalar hosil
qilish lozim bo‟ladi.
Bo‟lajak o‟qituvchilarni ta‟lim sifatini baholash jarayoniga amaliy
tayyorlash pedagogika fani oldida turgan dolzarb vazifalardan biridir. Tajribali
o‟qituvchilar o‟quvchi bilimini baholash jarayonida sinf jamoasi fikriga
suyanadilar va o‟quvchilarga tarbiyaviy ta‟sir etadilar. Bunda o‟qituvchi sinf
o‟quvchilarining diqqatini faollashtiradi, o‟rtoqlarining javobiga mas‟uliyat
bilan qarashga o‟rgatadi, shuningdek o‟z bilimlarini mustahkamlashga, o‟z
bilimiga tanqidiy qarashga odatlantiradi. Bu esa o‟z navbatida o‟quvchini
vijdonli, rostgo‟y bo‟lishga o‟rgatadi.
O‟qituvchi o‟quvchi ta‟lim sifatini aniqlash vaqtida, o‟quvchining
materialni o‟zlashtirish saviyasi, bola tafakkurining o‟sish darajasi, zehnining
rivojlanishi kabi xususiyatlarni hisobga oladi. O‟quvchilarning ishlash sur‟ati,
qobiliyati, o‟qishga ishtiyoqi, nutqining o‟sish darajasi o‟rganiladi. Shuningdek,
ayrim o‟quvchilarda uchraydigan qo‟rqoqlik, uyatchanlik, tortinchoqlik, o‟z
49
kuchiga ortiqcha baho berish, ishonmaslik, shoshqaloqlik, kam gaplik kabi
xususiyatlari bartaraf etiladi. Buning natijasida ta‟lim jarayonida o‟qituvchi va
o‟quvchi faoliyatining uyg‟unligi ta‟minlanadi.o‟qituvchi o‟quvchilarning bilim,
ko‟nikma va malakalarini tekshirish va baholashda juda adolatli, haqqoniy
bo‟lishi lozim. Bu hol o‟z navbatida o‟quvchi shaxsiga ijobiy va tarbiyaviy ta‟sir
etadi. Har qanday adolatsizlik, o‟qituvchining bilimga baho qo‟yishdagi xatosi
o‟quvchilarga salbiy ta‟sir etadi, ularda o‟z kuchiga ishonchini yo‟qotadi,
o‟qishga bo‟lgan ishtiyoqini so‟ndiradi. Oqibatda o‟qituvchining tarbiyaviy
ta‟siriga putur yetadi.
Maktabda o‟quvchilar o‟zlashtirmasliklarining bosh sababi – ularning
savodlari (o‟qish, yozishlari) yomonligi hisoblanadi. Buning pedagogik sababi
ularda tezkor xotiraning yetarli emasligi hisoblanadi.
Hozirda ta‟lim berish tamoyillari ma‟lum, lekin qonunlari ma‟lum emas.
Shu sababli ta‟lim berish hamda o‟qib o‟zlashtirish qonunlarini aniqlash
yo‟nalishida, avvalo, insonni, uning psixologik, fizeologik va boshqa
xususiyatlarini o‟rganish davom etmoqda. Bu sohada ayrim natijalar
quyidagilardan iborat:
Har xil mashg‟ulot turlarining imkoniyatlari har xil. Masalan, yangi
axborotni o‟quvchilarga qanday shakllarda yetkazilishiga bog‟liq ravishda bir yil
davomidagi vaqt oralig‟ida shu axborotning esda saqlanadigan qismi
quyidagicha foizlarni tashkil qiladi:
Axborotni (o‟quv materialini)
yetkazish shakllari
3 soatda,
%
3 kunda,
%
1 yilda,
%
Ma‟ruza, hikoya
Ko‟rsatish, namoyish
Ma‟ruza va kursatish
Hikoya, ko‟rsatish, amaliyot
70
72
85
98
10
20
65
95
3
13
33
75
Yuqoridagi ko‟rsatkichlardan ma‟lum bo‟ldiki, yuqori o‟zlashtirishga
erishish imkoniyatiga o‟quvchilar tomonidan mashqlar bajarish, so‟zlash,
ko‟rish bilan bir vaqtda ko‟proq sezgi a‟zolari ishtirok etishini ta‟minlovchi
boshqa shakl va usullarni qo‟llash orqali erishiladi.
50
Ta‟lim samaradorligining, o‟quvchilar o‟zlashtirilishini yaxshilashga
xizmat qiladigan ayrim omillari:
Do'stlaringiz bilan baham: |
