O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi a. T. G’ofurov, S. S. Fayzullayev u. E. Raxmatov g enetika dan m a sa la va

3
\
AB
Ab
aB
ab
AB
qizil
qizil
Qizil
qizil
AABB
AABb
AaBB
AaBb
Ab
qizil
oq
Qizil
oq
AABb
AAbb
AaBb
Aabb
aB
qizil
qizil
Oq
oq
AaBB
AaBb
aaBB
aaBb
ab
qizil
oq
Oq
oq
AaBb
Aabb
aaBb
aabb
Yechilgan masala ikki tomonlama retsessiv epiztazga misol.
M ustaqil yechish uchun m asalalar
l.Otlar yungining kulrang belgisi ikki xil allel bo’lmagan 
dominant gen ishtirokida rivojlanadi. Ularda B qora, b malla yungning 
rivojlanishiga sababchi bo’ladi. Boshqa xromosomada joylashgan 1 gen 
esa ingibitor bo’lib B va b genlar funksiyasini susaytiradi. Ot zavodida 
gomozigota kulrang biya bilan malla yungli ayg’ir chatishtirilgan. F, da 
kulrang otlar olingan. Ular o’zaro chatishtirilganda F2 da 12 ta kulrang, 3 
ta qora va bitta malla yungli otlar olinadi. Chatishtirishda ishtirok etgan 
biya va ayg’iming, Ft va F2 duragay otlaming genotipini aniqlang.
2.Genetik olimlarning olib borgan tajriba natijasiga ko’ra tovuqlar 
patining rangli bo’lishi C geniga bog’liq. Bu genning retsessivi c esa 
rang hosil qilmaydi. Boshqa xromosomada joylashgan I gen C gen 
ustidan dominantlik qilgani sababli pat oq rangli bo’ladi. i geni esa C 
geniga ta’ sir ko’ rsatmaydi.
Quyidagicha genotipli tovuq va xo’rozlar chatishtirilsa, Ft da 
tovuqlaming pati qanday rangda bo’ladi? 
liC cX iicc; IlC C X IiC c,
3.G’o’za seleksiya va urug’chilik ilmiy-tadqiqot institutida 
g’o ’zaning malla va yashil tolali liniyalari chatishtirilgan. Fi da malla 
tolali duragaylar yetishdi. F|, duragay o ’z-o’zidan changlanganda F2 da 
asosan malla, qisman yashil va juda oz miqdorda oq tolali o ’simliklar 
hosil bo’lgan. Bu hodisani qanday tushuntirish mumkin?
4. Genetik olim Pisarev aniqlashicha suli donining rangi ikki xil 
allel bo’lmagan gen ta ’sirida rivojlanadi. Ulardan biri donning qora, 
ikkinchisi kulrang bo’lishini ta’minlaydi. Qora rang hosil qiluvchi gen 
kulrang hosil qiluvchi gen ustidan dominantlik qiladi. Mazkur genlar 
retsessiv holatda donning oq bo’lishiga sababchi bo’ladi. Seleksioner 
qora donli sulini o’z-o’zi bilan changlatganda, nasldagi o’simliklaming
67

---

1205 tasi qora donii, 306 tasi kulrang donli, 99 tasi esa oq donli ekanligi 
ma’lum 
bo’lgan. 
Tajribadagi 
urug’chi 
va 
changchi, 
duragay 
o ’simliklaming genotipini aniqlashda seleksionerga yordam bering.
5.Qovoq mevasining oq rangi — W , sariq rangi — Y, yashil rangi
— y gen bilan ifodalanadi. W gen dominant ingibitor vazifasini bajaradi. 
Quyidagicha genotipga ega qovoqlar chatishtirilsa, ularning fenotipi 
qanday rangda bo’ladi?
a)wwYy X wwYy:
b)WwYy X Wwyy; 
v)WwYY X Wwyy; 
g)WWYy X wwyy;
d)WWyy X WwYY;
e)WwYy X wwyy
6.1kkita sariq rangli qovoq chatishtirilgan. 3:1 nisbatda sariq va 
yashil qovoqlar hosil bo’lgan. Chatishtirishda ishtirok etgan qovoq- 
laming genotipini aniqlang.
7.Xushbo’y no’xat o ’simligida A va B dominant genlar genotipda 
alohida bo’lganda gultojibarglari oq, birgalikda bo’lganda gultoji- 
barglari qizil rangda bo’ladi aabb genotipli formalar esa oq gultoji- 
barglidir.
1. A aB bX aabb 2. A aB bX aaB b; 3. A aB bx AaBb chatishtirishdan 
hosil bo’lgan Fi bo’g’inda gulgojibarglar qanday rangda bo’ladi?
8.Genetik olim Dadaboyev ta ’kidlashicha, g ’o ’zada B gen tolaning 
malla, b gen oq rangda bo’lishni ta’minlaydi. A gen esa yuqoridagi har 
ikkala gen ta’sirini bo’g’ib, tolaning yashil rangda bo’lishiga olib keladi. 
a gen esa tola rangiga ta’sir ko’rsatmaydi. aaBB va AAbb genotipli 
liniyalami 
chatishtirib Fi 
da 116 ta o ’simlik, F, 
o ’z-o’zini 
changlatishidan F2 da 800 o’simlik olingan:
a) F¡ dagi o ’simliklaming qanchasi yashil tolali?
b) F2 dagi o’simliklaming qanchasi malla, qanchasi yashil, qanchasi oq 
tolali bo’lgan?
9.Zig’ir gultojibarglari chetining kungurador bo’lishi A, tekisligi - 
a,
genlarga bog’liq. /-gen ingibitor vazifasini bajaradi, /-gen gultojibarg 
shakliga ta’sir ko’rsatmaydi. Quyidagicha chatishtirishdan qanday 
genotipli va fenotipli duragaylar olinadi?
a)IIAA X üaa; b) IiA aX iiaa; v) IIAA X üaa.
10.Gomozigota qo’ng’ir yungli itlami gomozigota oq yungli itlar 
bilan chatishtirishdan Fi oq yungli itlar olindi. F, da erkak va urg’ochi 
itlar o ’zaro chatishtirilgan edi. F2236 ta oq, 64 ta qora, 20 ta qo’ng’ir 
yungli itlar tug’ildi. Olingan natijani genetik jihatdan izohlab bering.
ll.H avaskor dehqon qovoq o’simligining meva po’sti oq rangli 
formalarini chatishtirgan edi. F, da 71 ta qovoq meva po’sti oq, 19 ta 
sariq, 6 ta yashil rangli o’simliklar hosil bo’ldi. Olingan natijani 
tushuntiring, urug’chi va changchi o ’simliklarining genotipini aniqlang.
68

---

12.Sabzovotchilik institutida piyozboshning oq rangli genotipi har 
xil formalar bir gal ohatishtirilganda Fi da oq piyozbosh. F2 avlodida 
1200 ta oq, 380 ta rangli piyozbosh olindi. 2-chatishtirish esa F, da oq 
piyozbosh olindi. Ulami F2 avlodida 1184 ta oq piyozbosh, 398 ta rangli 
piyozbosh rivojlandi. Har ikki tajribada urug’chi, changchi va duragay 
piyozboshlami genotipini aniqlang va izohlang.
13.0q va qora rangli itlar chatishtirilgan edi. Ft da 8 ta itlami 4 ta- 
si oq yungli, 3 tasi qora yungli, ltasi qo’ng’ir yungli bo’ldi. Ota va ona, 
duragay itlaming genotipi qanday?