O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi a. U. Samadov, D. B. Xoliqulov, M. S. Saidova

 
6.2.1. Mis parchalari va chiqindilarni minorali pechlarda eritish 
Ikkilamchi mis tarkibli xom ashyolarni eritish uchun eng keng tarqalgan 
metallurgik agregatlardan biri minorali pech hisoblanadi. Sifati past hom 
ashyolarni qayta eritish sxemasi 6.10-rasmda keltirilgan. Ikkilamchi mis ashyosini 

---

167 
minorali pechlarda eritish xususiyatiga ko‘ra tiklovchi jarayon hisoblanadi. Bunda 
koksning sarfi shixta massasini 10-15 foizini tashkil qiladi.
Minorali pechni - uzunasi bo‘yicha, o‘zini fizika-kimyoviy jarayonlari bilan 
xarakterlanadigan beshta shartli zonaga bo‘linadi. 
6.10-rasm. Minorali pech 
Ajralgan issiqlik miqdori shixtani eritishga ham, eritish mahsulotlarini 
qizdirishga ham, bundan tashqari ruh, qo‘rg‘oshin va boshqa rangli metallarni yoki 
ularni birikmalarini gaz holatiga haydashga ham etadi. Pechda kuchli tiklovchi 
atmosfera hosil qilish talab qilinmaydi, chunki shixtaning tarkibidagi mis va 
boshqa metallarni ko‘p qismi erkin holida yoki qotishma holda bo‘ladi. Shixta 
tarkibidagi oksidlarning ko‘p qismi tez tiklanuvchi bo‘ladi.
Pechga solinadigan flyus, xom ashyo, yoqilg‘ilarni umumiy massasi 20-25 
tonnani tashkil qiladi. Odatda dastlab koks, flyuslar, aylanma va mis-ruh shlaklari, 
latun temir-tersaklari va qirindilari, jarayonning oxirida bimetall (qo‘sh metall) va 

---

168 
shixtani qolgan komponentlari yuklanadi. Bir tonna eritmani tayyorlash uchun 30-
50 kVt

soat elektr energiya, 3-4 kg grafit elektrodlar sarf bo‘ladi.
Minorali pechlarda ikkilamchi xom ashyoni eritish natijasida qora mis, shlak 
va chang hosil bo‘ladi. Bu mahsulotlarni kimyoviy tarkibi 6.4-jadvalda 
ko‘rsatilgan. Minorali pechda eritishda hosil bo‘lgan mahsulotlar 6.5-jadval 
keltirilgan ko‘rsatkichlar bilan xarakterlanadi. Pechga solingan shixtani 30-33 foizi 
qora mis, 53-57 foizi shlak, 3-4 foizi dag‘al chang, 5-10 foizi mayin chang 
tarkibiga o‘tadi. Eritish natijasida pechga solingan misni umumiy miqdorini 98 
foizi xomaki misga ajratiladi, shlakka 1,5-2 foiz, 0,2-0,4 foiz mis changga o‘tadi. 
Ruhni 45-55 foizi gaz holida haydaladi va ruh oksidi holatida ajratib olinadi. 12-15 
foiz ruh qora mis tarkibida 30 foizdan ko‘prog‘i shlakka o‘tadi. Ruhni jarayonda 
isrof bo‘lishi 15 foizgacha etadi. Qora mis tarkibiga o‘tgan ruhning 85 foiz 
konverterlash jarayonida vazgon holida namoyon bo‘ladi. Qo‘rg‘oshinni 60-65 foiz 
qora misga, qolgan qismi teng miqdorda shlak va changga o‘tadi.