O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi a. U. Samadov, D. B. Xoliqulov, M. S. Saidova

6.3-rasm. Barabanli aylanuvchi pechi 
Bu pech po‘lat qoplangan baraban shaklda bo‘lib, tayanch rolik (g‘altak, 
g‘ildirakcha) larga o‘rnatilgan. Barabanni aylanish tezligi minutiga 1 dan 8 gacha 
aylantirish oralig‘ida olib boriladi. Qoplamasi (futerovka) maxsus shakldor 

---

155 
g‘ishtlar bilan zich qoplanadi yoki yotqiziladi. Pechni aylanishidagi aralashtirish 
darajasini tezlashtirish uchun, pech futerovkasini ko‘ndalang kesimi (ichki 
tomoni) ko‘pburchak yoki oval shaklida qilinadi. Pech gaz yordamida isitiladi. 
Pechga shixtani yuklash, pechni yon yuza tomonidagi teshiklar yordamida 
bajariladi. Letka (quyuvchi qism) barabanni yon tomonida joylashgan. YOqilg‘ini 
yonishi natijasida hosil bo‘lgan gaz oqimini issiqligi ta’sirida pechni olov bardosh 
g‘ishtlari va u qoplangan tuzli qatlam qiziydi. Pechni aylanishi natijasida, qizigan 
olov bardosh futerovka erishi kerak bo‘lgan metalni tag tomoniga o‘tadi va o‘zini 
issiqlikligini metallga beradi. 
Bunday usulda issiqlik berish, erish kamerasini juda tez muddatlarda qizishini 
va agregatni ishlab chiqarish unumdorligini yuqori darajaga ko‘tarishini 
ta’minlaydi. Aylanuvchan pechlarda eritishda metallni yonishi yuqori darajada 
bo‘lmaydi, chunki yuklangan shixta barabanni aylanishi natijasida, eritma uning 
ustiga tushadi, natijada oksidlanishga ulgurmaydi. Kalta barabanli pechlar 0,5-20 t 
hajmga ega. Ularni ishlab chiqarish unumdorligi 7 t/soat ni tashkil qiladi. 
6.1.3. Alyuminiy tarkibli temir-tersak va chiqindilarni 
 yallig‘-qaytaruvchi va elektropechlarda pechlarda qayta ishlash 
Alyuminiy tarkibli temir-tersak va chiqindilarni qayta ishlashda ikki kamerali 
yallig‘-qaytaruvchi pechlar keng tarqalgan (6.4-rasm).
Alyuminiy tarkibli temir-tersak va chiqindilarni yallig‘-qaytaruvchi pechlarda 
qayta ishlashda gorelkalar alangasi va chiqindi gazlarni harakati - shixtani eritish 
bilan birga, pechni shipini va devorlarini qizdiradi. Buni natijasida suyuq vannada 
eritish ushlab turiladi, qattiq shixta eriydi. Eritish kamerasini tubi qiya shaklda 
qilingan bo‘ladi. Metall butunlay erigandan so‘ng, erish kamerasidan maxsus kanal 
orqali kopilnikka o‘tadi. Tayyor metall letka orqali quyish mashinalariga yoki 
kovshga chiqariladi. 
Gorelka va forsunkalar eritish kamerasining yon yuza devoriga o‘rnatilgan. 
Futerovkasi (qoplamasi), ya’ni pechni ikki olovbardosh qoplamasi shamot 
g‘ishtlaridan qilingan. Bu g‘ishtlar kam issiqlik o‘tkazadi, alyuminiy bilan erigan 

---

156 
flyus va pech atmosferasini ta’sirlanishi juda kam. Futerovka alyuminiy tarkibli 
temir-tersaklar va chiqindilarni eritishdan oldin 80 foizi NaCl va 20 foizi Na
3
AlF
6 
dan tashkil topgan eritma bilan ishlanadi. Bu eritma g‘isht oralariga kirib 
futerovkani ishlash muddatini oshiruvchi qatlam hosil qiladi.