O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi a. U. Samadov, D. B. Xoliqulov, M. S. Saidova

 
6.1.2 Alyuminiy tarkibli temir-tersak va chiqindilarni qayta ishlashga 
tayyorlash va alyuminiy chiqindilarni eritish uchun ishlatiladigan pechlar 
Alyuminiy tarkibli temir-tersaklari va chiqindilarini qayta ishlash uchun barcha 

---

152 
temir-tersaklar navlar va turlarga bo‘linadi. 
Temir-tersak va chiqindilardan alyuminiy qotishmalarini ishlab chiqarish 
uchun xom ashyolar quyidagi turlarga bo‘linadi: 
1) rangli metall va qotishmalarni temir-tersak va chiqindilar: a) tarkibida temir 
qo‘shimchalari bo‘lmagan, alyuminiy va alyuminiy qotishmalarini; b) alyuminiy 
va alyuminiy qotishmalarini; v) metall miqdori 5 foizdan kam bo‘lmagan 
alyuminiy zar qog‘ozlari (folgolar); g) A va V sinfga, I guruhga, 1-navga kiruvchi 
mis temir-tersaklari va chiqindilari; 
2) A sinfga, I guruhga 1-navga kiruvchi magniy temir-tersaklari va 
chiqindilari; 
3) sex aylanmalari, tayyorlangan qotishmalar;
 
4) birlamchi metallar: 
a) silumin; 
b) birlamchi alyuminiy; 
v) kristallik kremniy; 
g) birlamchi magniy; 
d) katod mis; 
e) nikel va nikel qotishmalarining temir-tersak va chiqindilari.
 
Bu xom ashyolarni eritishga tayyorlashda quyidagi jarayonlar amalga 
oshiriladi:
1) turlar, guruhlar va navlarga ajratish. Navlarga ajratish qo‘l kuchi bilan 
bajariladi; 
2) qirindilarni ishlab chiqarish unumdorligi 3 t/soat bo‘lgan quritish 
moslamalarida quritish;
3) qalinligi 3 mm dan kam bo‘lmagan, og‘irligi 20 kg dan 50 kg gacha bo‘lgan 
paket holiga keltirish; 
4) temir-tersaklarni ustki qismi eritilib, temir tozalash. 
Eritish jarayonida quyidagi flyuslar ishlatiladi: NaCl va KCl.
 
Shixtani tayyorlash har bir eritish uchun alohida bajariladi. Bunda temir-
tersaklar, chiqindilar va qotishmalarni kimyoviy va metallurgik tarkibiga e’tibor 

---

153 
beriladi.