O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi a. A. Omonov, T. M. Qoraliev

Kredit foiz stavkasi («praym-reyt» dan past)

Download 7,09 Mb. bet 122/239 Sana 14.01.2022 Hajmi 7,09 Mb. #363048

Bog'liq
Дарслик ПКБ Омонов Каралиев 02 02 2018

Bu sahifa navigatsiya:

• «Qiymat–foyda» modeli

Kredit foiz stavkasi («praym-reyt» dan past)	=	Pul bozorida mablag‘ jalb qilish bo‘yicha xarajatlar	+
Riskni qoplash va daromad olish uchun ustama

«Praym-reyt» stavkasidan farqli ravishda past stavkalar amaliyotda keng qo‘llanila boshlandi. Bu foiz stavkalar bankning mablag‘larni jalb qilish borasidagi stavkalariga tenglashib qolgan edi. Ushbu stavkalarning joriy qilinishi «praym-reyt» stavkasining bazaviy stavkasi funksiyasini yo‘qolishiga olib keldi.

«Qiymat–foyda» modeli asosida kredit stavkasini o‘rnatish. AQShda bank amaliyotida tijorat banklarining barcha xarajatlarini va kreditlash faoliyatida yuzaga keladigan risklarni qoplay oladigan hamda bank uchun yetarli daromadni ta’minlaydigan kredit bahosi shakllanishining murakkab modellari ishlab chiqilib amaliyotda keng qo‘llanilmoqda. Shunday modellardan biri «Qiymat–foyda» modeli hisoblanadi. Bu modelga muvofiq, bank zarur moliyaviy resurslarni jalb qilishi, kreditlash amaliyoti xarajatlarini qoplashi va natijada yetarli foydaga erishishi ko‘zda tutiladi.

«Qiymat–foyda» modeli bo‘yicha kredit foizini belgilash alohida amaliy ko‘rsatkichlar asosida hisob-kitob qilib ko‘rsatilgan.

Tijorat banklarida mijozlarni toifalarga ajratish va unga mos ravishda kredit bahosini shakllantirish bir qator afzalliklarga ega:

- birinchidan, tijorat banklari yirik mijozlarini kreditlash kichik kredit kreditlarga nisbatan kam xarajatli bo‘lib, yuqori daromad keltirishni ta’minlaydi;

- ikkinchidan, bankning kichik mijozlari kreditlash amaliyoti xarajatlari oshib, kredit bahosining yuqori shakllanishiga olib keladi.

Shunday ekan, bank mijozlarini pul tushumlariga asosan toifalarga ajratish va ularga mos ravishda kredit bahosini shakllantirish maqsadga muvofiq hisoblanadi.

Mijozlarning moliyaviy holatini tahlil qilish, kredit ta’minoti sifatini baholash, kreditning maqsadi va boshqa omillar tahlili natijasida kredit riski darajasi baholanadi. Foiz stavkalarini belgilash jarayonida muammolar paydo bo‘lsa, u holda har bir mijoz uchun alohida stavka belgilanishi xususida qaror qilinishi zarur.

Ayrim mamlakatlarning (Singapur, Malayziya) bank amaliyotida ba’zi toifadagi mijozlarga nisbatan past foiz stavkada kreditlar taqdim etiladi. Buning sababi, mijoz olgan kreditidan keladigan daromadidan tashqari boshqa operatsiyalarini bajarish orqali bankka ko‘proq foyda keltiradi. Natijada bank mijoziga kredit berishdan olinadigan daromad pasayishi kuzatiladi, lekin aslida bankning mijoz bilan bo‘ladigan boshqa munosabatlaridan oladigan daromadlari uning o‘rnini qoplaydi.

Jismoniy shaxslarni kreditlash va ularga taklif etilayotgan foiz stavkalarini o‘rganishda Rossiya tajribasiga murojaat qilishni maqsadga muvofiq deb o‘ylaymiz. Chunki Rossiya tijorat banklari amaliyotida kredit xizmatlari qo‘shimcha to‘lovlarning joriy qilinishi mijozlarning kreditni qaytarish imkoniyatlarini pasaytirdi va natijada bank kreditlarining qaytmasligiga olib keldi. Shu o‘rinda Rossiya bank amaliyotida mavjud ko‘rsatkichni keltirib o‘tamiz. Rossiya Federatsiyasi Markaziy banki raisi o‘rinbosari G.Melikyanning ta’kidlashicha, ayrim tijorat banklari kredit portfelida mavjud muammoli kreditlarning 30 foizi aynan bank kreditlari bo‘yicha bahoning noto‘g‘ri va yuqori shakllantirilganligi hisobiga yuzaga kelgan⁶⁵.

Rossiya bank amaliyotida qarz oluvchi mijozlarga kredit bahosini aniq ifodalovchi kredit foiz stavkalarining ijobiy darajasini ta’minlash bo‘yicha majburiy tartib ishlab chiqilgan. Unga muvofiq tijorat banklari jismoniy shaxslarga beradigan kreditlari bo‘yicha foiz stavkalarni ijobiy darajasini ta’minlashi va u to‘g‘risidagi ma’lumotlarni qarzdorga taqdim etishi talab etiladi. Rossiya Markaziy bankining «Jismoniy shaxslarga taqdim etiladigan kreditlar bo‘yicha samarali foiz stavkalarni ta’minlash tartibi to‘g‘risida»gi (29.12.2006 yilda qabul qilingan) tartibiga muvofiq, barcha tijorat banklari kreditlar bo‘yicha foiz stavkalarining ijobiy darajasini ta’minlagan holda, o‘z mijozlariga taqdim qila boshladi.

Download 7,09 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham: