O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi a. A. Omonov, T. M. Qoraliev

Bunda:

Ks – kredit foiz stavkasi;

Bs – bazaviy yoki praym-reyt stavkasi (bank marjasini hisobga olingan holdagi);

U – ustama, birinchi sinfga kirmaydigan mijozlarga majburiyatlarni bajara olmasligi uchun qo‘yiladigan ustama;

Rm – risk mukofoti.



= + +


«Praym-rayt» stavkasi pul bozorining muhim stavkalari o‘zgarishi natijasiga asoslanadi. Yetakchi banklar tomonidan «praym-rayt» suzib yuruvchi stavkani hisoblashning ikki xil usul bilan amalga oshiriladi:

«praym plyus» usuli;

«praym ko‘paytirish» usuli.

1970 yillardan boshlab, xo‘jalik sub’ektlarga taqdim etiladigan kreditlar bo‘yicha asos sifatida ishlatiladigan foiz stavkalar «praym- rayt» bilan bir qatorda tijorat banklari LIBOR (London banklararo taklif stavkasi) stavkasini keng doirada foydalana boshladilar. Bu bank tizimining globallashuvi bilan hamda yetakchi banklar tomonidan yevrodollarni kredit resurs sifatida tobora ko‘p ishlatilishi bilan bog‘liq.

Kredit bo‘yicha «praym-rayt» asosida foiz stavkalarning takomillashgan modeli 1980 yillarda paydo bo‘ldi. «Praym-rayt» modelining paydo bo‘lishi kuchli raqobat sharoitida yirik banklarning bozorni egallash va mijoz bazasini kengaytirishga qaratilgan faoliyati bilan izohlanadi. Bank kreditlariga talab ortib borgan sari, foiz stavkani kerakli darajada ushlab turish va boshqa banklar bilan raqobatlasha olish muammosi paydo bo‘la boshlaydi. Misol uchun AQShda ko‘pchilik banklar ba’zi yirik va o‘rta korporatsiyalarga «praym-reyt»dan past pul bozori stavkasi bo‘yicha bir necha kun va hafta muddatga operatsion xarajatlar, riskni qoplash va daromad olish uchun unchalik katta bo‘lmagan marja (0,25 foizdan 0,75 foizgacha) qo‘shib boriladigan foizlarda kredit berishni amalda qo‘llay boshladi. Ushbu stavka quyidagi formula asosida aniqlanadi: