Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vaziri mirzo ulugʻbek nomidagi oʻzbekiston milliy universiteti

Almashtirish
(lot.–conversio) shunday mantiqiy xulosa chiqarish 
usuliki, unda xulosa berilgan mulohazadagi subyekt va predikatning oʻrnini 
almashtirish orqali keltirib chiqariladi:
1
Turli mulohazalardan bunday usul vositasida xulosa chiqarish quyidagi 
tablitsada koʻrsatilgan: 
№ 
Xulosa asosi 
Xulosa 
Almashtirish turi 
1 
A. Hamma 
S-P 
A. Hamma P-
S 
Sof almashtirish 
2 
E. Hech bir 
S-P emas 
E. Hech bir P- 
S emas 
Sof almashtirish 
3 
I.Ba‘zi S-P 
I.Ba‘zi P – S 
Sof almashtirish 
4 
A. Hamma S-
P 
I. Ba‘zi P – S 
Toraytirilgan 
almashtirish 
5 
I
. 
Ba‘zi S-P
A. Hamma P 
– S 
Kengaytirilgan 
almashtirish 
Juz‘iy inkor mulohazadan (0) almashtirish usuli bilan xulosa chiqarib 
boʻlmaydi. 
Almashtirishga misol: 
1 –misol. A. Hamma shifokorlar oliy ma‘lumotlidir. 
I. Ba‘zi oliy ma‘lumotlilar shifokorlardir. 
2- misol. E. Hech bir inson tosh emas. 
E. Hech bir tosh inson emas. 
3-misol. I. Ba‘zi yoshlar tadbirkordir. 
I. Ba‘zi tadbirkorlar yoshlardir. 
4- misol. A. Hamma odamlar jonli mavjudotdir. 
I. Ba‘zi jonli mavjudotlar odamlardir 
5-misol. 
I. Ba‘zi san‘atkorlar qoʻshiqchidir. 
A. Hamma qoʻshiqchilar san‘atkordir.
Demak, almashtirish usuli qoʻllanganda mulohazadagi subyekt va 
predikat hajmi aniqlanadi va shu asosda mulohazadagi terminlar oʻrni 
almashtirilib, xulosa chiqariladi. Bu usul, ayniqsa, tushunchaga berilgan 
ta‘riflarning toʻgʻriligini aniqlashda muhim ahamiyatga ega. 
III
. 
Predikatga qarama-qarshi qoʻyish
(lot.– contrapositio) bevosita 
xulosa chiqarishning mantiqiy usullaridan biri boʻlib, bu usul qoʻllanganda 
berilgan mulohaza avval aylantiriladi, soʻngra almashtiriladi. Natijada hosil 
boʻlgan mulohazaning (xulosaning) subyekti asos mulohaza predikatiga zid, 
predikati esa uning subyektiga mos boʻladi. Bu usul bilan quyidagi ikki 
formula asosida xulosa chiqarish mumkin: 
1
Look:
Morri s R . Cohen Ernes t N a g e l an introduction to logic and scientific method New Dehli. 
2007. 
P 58. 

---

402