|
В.В.Ванчугов
354
koʻp masalalar. Shuning uchun bu kitoblar juda keng gumanitar va tabiiy
fanlar mutaxassislarining ham, keng kitobxon ommasining ham katta
qiziqishini uygʻotdi. Mazkur muammo boʻyicha Penrouz ―men ong
hodisasini hozirgi davr nazariy fizikasi doirasida tafsirlab boʻlmaydi deb
hisoblayman‖ degan xulosani chiqarib, SI yaratish mumkin emasligi va kerak
emasligi haqidagi fikrni oldinga suradi. SI yaratib boʻlmasligi, uning
tushuntirishicha, ―intellektuallik‖ni modellash uchun muhim boʻlgan
―tushunish‖ jarayoni boʻlishini taqozo etadi. Vaholanki, tushunish jarayonini
modellash, ya‘ni hisoblash mumkin emas. Chunki, tushunish ong, onglash
kabi fan bilmaydigan mistik jarayon bilan bogʻliqdir.
Boshqa olim Gordon Mur esa 1965 y. oʻz kuzatishlarida
kompyuter mikrosxemalari yangilanishi grafikidagi oʻsishini oʻrganib,
ulardagi xotira xajmi har 18-24 oyda ikki baravar (eksponensial) oʻsishi
qonunini kashf etdi. Stiven Xokingning
1
fikriga koʻra, bu oʻsish kompyuter
tuzilmasidagi murakkablashuv inson miyasi bilan tenglashmagunichi davom
etadi. Shunga koʻra kompter inlellekti ish tezligi inson tafakkuridan ilgariga
oʻtib olmagunicha inson uning faoliyatini na‘zorat qila oladi. SHu marradan
oʻtilganidan keyin, ya‘ni noosfera (fikr sohasi) katta quvvatga ega boʻlgan va
energiya, transport, mudofaa hamda planetadagi hayotning boshqa muhim
tizimlarini oʻzining bevosita na‘zorati ostiga oladigan va, ravsha‘nki, oʻz
oʻzini rivojlantirib va takomillashtirib boradigan mexanizmlar bilan
toʻlganidan keyin ―insoniyat‖ biosistemasi vaziyatida keskin oʻzgarish sodir
boʻlishi mumkin. ―Kompyuterlar jamiyati‖ har qanday rivojlanuvchi tizim
kabi oʻzini takror ishlab chiqarishga intiladi, bu esa energiya ishlab chiqishda
va iste‘molida u bilan insoniyat jamiyati orasida raqobat vujudga kelishiga
olib keladi. Insoniyatning undan keyingi yoʻli qanday boʻlishini tasavvur
etish qiyin. Chunki, intellekti insonnikidan yuqori boʻlgan ―kompyuter
jamiyati‖ instalgan hajmdagi inson na‘zorat qila olmaydigan informatsiya
zonalarini yarata oladi.
Shunday qilib, S.Xokingning xulosasidan yaqin asrlar ichida
yuqori intellektga ega boʻladigan mashinalar yaratilishi va buning oqibatida
insoniyatga yana bir xavf - informatsiya oqimini na‘zorat qila olmaslik xavfi
kelib chiqishi koʻrinadi.
Bizningcha ham, SI yaratish mumkin boʻlgan holda ham uning
fan va texnika yaratgan barcha boshqa narsalar kabi katta foydalari ham,
katta zararlari boʻlishi tabiiy. Uni yaratishga qarshi eng muhim e‘tirozlardan
yana biri shundaki, inson butun e‘tiborini oʻzligini bilishga, oʻzligini
rivojlantirishga qaratish oʻrniga nuqul oʻz faoliyat va vazifalarini
engillashtiradigan texnologiya‘ni yaratish yoʻlidan bordi. Bu esa uning
1
Махнач М. М. Языковые информационные взаимоотношения в биологических системах высших ступеней
иерархии. 2000 . http://www.smolensk.ru/user/sgma/MMORPH/N-6-html/MAKHNACH/makhnach.html
355
inqirozini muqarrar qiladi. Zero, u faqat tuban nafsini qondirishga intilarkan
va oʻz tabiiy qobiliyatlari (sezgi organlari, jismoniy kuchi, tafakkuri) oʻrnini
bosishga xizmat qiladigan texnoloniyalarni rivojlantirarkan, buning evaziga
oʻzidagi bor tabiiy jismoniy va aqliy qobiliyatlarni ham yoʻqotadi. Chunki
ishlatilmaydigan a‘zo ishdan chiqadi.
Endi hozirgi davr rivojlangan ilmiy tafakkurining oliy marralari va
yutuqlaridan biri boʻlgan informatikaning insoniyat hayotidagi oʻrni va roli
masalasiga ham e‘tibor berib oʻtaylik. Bilamizki, hozirgi davrda Gʻarb
texnogen sivilizatsiyalarini vujudga keltirgan, planetani ―tirik qolmoq yo
oʻlmoq‖ imkoniyatidan birini tanlash darajasiga olib kelib qoʻygan
ratsionallashuv jarayoni hamon oʻz taraqqiyotida davom etmoqda. Bu
jarayon endilikda ―ommaviy aql‖kabi noosferaviy jarayonlarni, ya‘ni
informatsion jamiyat elementlarini shakllantira boshladi. aynii shu jarayonlar
ham koʻpchilik mutafakkir va olimlarni chuqur oʻylantirib qoʻydi va hatto
madaniyat mazmunida ilmiy bilimlar taraqqiyotining chegarasi muammosini
qoʻyish vaqti kelmadimikin, degan xulosalarga kelmoqdalar.
Zero, ularning fikrlaricha, hozirgi davrda inson mislsiz kuchayib
borayotgan ―informatsiya toʻfoni‖ ichida qolmoqda. Bu toʻfon ichidan eng
asosiy, eng muhim informatsiya‘ni ajratib olish muammosi tobora keskin
yuzaga chiqmoqda. Bu ayniqsa insonning dunyoga, borliqqa munosabati kabi
poydevoriy ma‘naviy muammoni echishini behad murakkablashtirmoqda.
Shu munosabat bilan faylasuf olimlar endilikda informatika yutuqlarini
kibernetika, sinergetika, genetika va sotsiodinamika bilan qoʻshgan holda
falsafiy yondashuvni ishlab chiqish, Shuning asosida dunyoga yangicha
qarashni shakllantirish zarurati vujudga kelgani haqidagi fikrni ham oldinga
sura boshladilar.
1
Chindan ham informatsiyalashuv texnikasi taraqqiyoti munosabati
bilan hozirgi davr insoniyati informatsiya xaosi ichiga ham kirib bormoqda.
Bu jarayon, oʻz navbatida, kishi tafakkurida real borliqning soxtalashtirilgan
obrazlari bilan qoʻsxilib ketib, kishilar orasida, ijtimoiy, iqtisodiy
munosabatlarda, ichki va tashqi siyosatda va h.k. global ziddiyat va
tartibsizliklarni (xaos) keltirib chiqarmoqda. Bu jarayon hozirgi davr fani
tilida tafakkur entropiyasi
2
deb atalishi joiz. Shunga koʻra rus faylasufi
M.I.Belyaev hozirgi kunda ―Tafakkur Entropiyasi oʻz chegaraviy nuqtasiga
etib keldi... Yaxlit (Umumolamiy, noosferaviy) Aql noyob oʻziga xosligiga
ega boʻlgan cheksiz koʻp kichkina (atomar) ayni paytda oʻz ong osti sohasi
tomonidan zombiga aylantirilgan xudbinona ―aqlchalar‖ga ajralib ketishi
egoaqllarning broun harakatidan iborat xaosini yaratarkan Yer aqlining
1
Павлов Ю.М. Круглый стол кафедры ЮНЕСКО «Философия мира»// Вестник Московского университета.
Серия 7. Философия. №4. 2006. С. 106-109.
2
Энтропиятушунчасифандатартибсизланиши даражасимаъносинибилдиради.
356
―issiqlik oʻlimini‖ muqarrar hodisaga aylantirmoqda. -‖
1
degan xulosaga
keladi.Vaholanki, aqlning oʻlimi ekologik oʻlimdan behad ortiq. Shunga
qaramay, ma‘naviyatda aqlning oʻrni masalasini tushkun emas, balki
koʻtarinki, umidvorlik ruhida yakunlashni istar edik. Buning uchun muayyan
asoslar, yoʻq emas. Bu asoslar, bizningcha, avvalo hozirgi davr olimlari va
faylasuflaridan katta qismi fan texnika taraqqiyoti yutuqlarigagina taya‘nish
insoniyatni boshi ber koʻchaga olib kirib qoʻyganini, Shuning uchun
insoniyat tafakkurini ham ―ekologiyalashtirish‖, reallikni ayrim-ayrim emas,
balki yaxlik bilish zarurligini, tabiiy fanlar taraqqiyoti reallikni tushunishda
cheklanishga olib kelganini, gumanitarlashuv va axloqiylik tamoyillari
taraqqiyotiga e‘tiborni kuchaytirish zarurligi kabi gʻoyalarni tobora keskinroq
oldinga surayotganlarida koʻrinadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
