Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vaziri mirzo ulugʻbek nomidagi oʻzbekiston milliy universiteti

Sun’iy intellekt tushunchasi va uning tahlili. 
Rus faylasufi 
M.I.Belyaev reallikni soxtalashtiruvchi tafakkurni ―jonli (tirik) tafakkur‖ga 
qarama-qarshi qoʻyadi. ―Jonli tafakkur‖ nimaligini eslab olish uchun U 
begʻubor yosh bolalik chogʻlarimizdagi eslashni tavsiya etadi. ―Bolalikda
hammaning tafakkuri odatda jonli boʻladi,- deydi U,- Unga – bu yaxshi, bu 
yomon deyish kerak boʻlmagan. Bu kichik inson haqiqatni oldindan bila 
olgan. Oʻzini yomon his etsa – yigʻlagan, yaxshi his etsa, kulgan. Bugun esa 
biz ildizi qadimgi davrga borib taqaladigan ―jonli aql‖ bilan keyin 
shakllangan ―sovuqqon aql‖ orasidamiz. ―Soʻzimiz bilan ishimiz‖ orasidagi 
munosabat ham shunday.‖
1
Real borliqni soxtalashtirish esa, oʻz navbatida kishilar orasida, 
ijtimoiy, iqtisodiy munosabatlarda, ichki va tashqi siyosatda va h.k. 
tartibsizlik (xaos) va antagonistik ziddiyatlarni keltirib chiqaradi. 
Z
amonaviy fan-texnika yutuqlarining eng ―samarali‖ ommaviy axborot 
vositalari yashin tezligida ijtimoiy hayotga olib kirayotgan, ―ommaviy 
madaniyat‖ industriyasi tovarlari xajmi behad ortib borayotgan hozirgi 
sharoitda esa bu ahvolni mislsiz ogʻirlashtiradi. Bu erda gap ommaviy 
axborot vositalari orqali tarqalayotan barcha informatsiya‘ning keraksizliga 
emas, aslo. Gap shundaki, ruhshunos olimlarning tushuntirishlaricha, kishi 
aqli kundalik hayot tajribalari mobaynida oʻziga etib kelgan (tiqilib ketgan) 
barcha infomatsiya‘ni tahlil etishga sira ulgurmaydi. Shuning uchun u bu 
informatsiya‘ning katta qismini oʻz ong osti sohasiga tushirib qoʻyadi. Ammo 
bu informatsiya (ayniqsa, dahshat va agressiya chaqiruvchi va kishi diydasini 
qotiruvchi filmlar) ong ostida keyinroq qanday algoritm bilan ishlashini hech 
kim tasavvur eta olmaydi.
Informatsion tiqindan qattiq charchagan aql tobora ong osti sohasining 
yopirilib kirgan braun boʻronini, ya‘ni 
xaos
ni boshqara olmay qoladi. 
Natijada uning oʻzi xaos tomonidan boshqarila boshlaydi. U oʻzi ―istagan‖ 
vaqtda kishi ongiga oʻz ―qaror‖ini bildiradi. Bu holat, ruhshunoslik tilida 
1
Беляев М.И.Концепция руссого национальноо государства. Москва:2006 http://www.milogiya2007.ru
 

---

353 
aytilsa, aqlning