Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vaziri mirzo ulugʻbek nomidagi oʻzbekiston milliy universiteti

FORMAL MANTIQNING PREDMETI
Formal mantiq
tafakkurning strukturasini fikrning konkret mazmuni 
va taraqqiyotidan chetlashgan holda, nisbatan mustaqil ravishda Bunda u 
yuqorida qayd etib oʻtilgan tafakkur mazmuni va shakli(strukturasi)ning 
oʻzaro uzviy bogʻliq boʻlgani holda, bir-biridan nisbiy mustaqil holda mavjud 
boʻlishi va Shuning uchun ham tafakkur shaklini(strukturasini) alohida 
tadqiqot obyekti sifatida olib oʻrganish mumkinligi faktiga tayanadim.Uning 
diqqat markazida muhokamani toʻgʻri qurish bilan bogʻliq qoidalar va 
mantiqiy amallarni muhokama etish yotadi. 
Formal mantiqqa toʻgʻri tafakkur shakllari va qonunlarini 
oʻrganuvchi falsafiy ta’limot
, deb ta‘rif bersak boʻladi. 
Morris Koen va Ernest Nagellar fikricha, ―Mantiqni turli xil 
asoslarning adekvatligi va isbotlash kuchi masalasini tadqiq etadi deb aytish 
mumkin. Lekin anʻanaga koʻra, u isbotlash nimadan tashkil topishini(ya‘ni, 
strukturasini-M.SH.) oʻrganadi, ya‘ni etarli va rad etib boʻlmaydigan asoslar 
bilan ish koʻradi‖
1
. Mazkur qarashning, Aristotel tomonidan yaratilgan 
mantiq oʻzagini sillogistik nazariya va u bilan bogʻliq isbotlash toʻgʻrisidagi 
ta‘limot tashkil etadi, degan fikr bilan hamohangligini payqab olish qiyin 
emas.Toʻgʻri, xulosa chiqarish va isbotlash formal mantiqning asosiy 
1
Ўша асар-Б.32. 

---

371 
muammosi hisoblanadi, chunki u oʻz ichiga tushuncha, mulohazalarni oladi. 
aynii paytda, ular maxsus tadqiq qilinmasa, mohiyati ochilmaydi, koʻp 
tomonlari noma‘lumligicha qoladi. Buningsiz zamonaviy mantiq, xususan, 
predikatlar hisobini tasavvur qilib boʻlmaydi. 
SHuni ham alohida ta‘kidlash joizki, formal mantiq hozirgi paytda 
oʻzining maxsus formallashgan tiliga, toʻgʻri muhokama yuritish uchun zarur 
boʻlgan samarali mantiqiy metodlari va usullariga, konseptual vositalariga 
ega.