Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vaziri mirzo ulugʻbek nomidagi oʻzbekiston milliy universiteti

Harakat borliqning yashash sharti
. Bizni qurshagan dunyoning 
muhim xususiyati – Koinotda va uning barcha tarkibiy qismlarida yuz 
beradigan tinimsiz oʻzgarishlardir. Hozirgi zamon falsafasida «harakat» 
tushunchasi «keng» ma‘noda umuman har qanday oʻzgarish haqidagi 
tasavvur sifatida talqin qilinadi. Kengayib borayotgan Metagalaktika ham, 
oʻzaro ta‘sirga kirishayotgan elementar zarralar ham, koʻpayayotgan, 
moddalar almashinuvini amalga oshirayotgan tirik hujayralar ham, ijtimoiy 
jarayonlar va hoka‘zolar, shu jumladan fikrlash faoliyati jarayonlari ham 
harakatda boʻladi. Agar biz biron-bir tabiiy obyekt yoki hodisani ularning 
tabiiy holatida anglab etmoqchi boʻlsak, «harakat» tushunchasini chetlab 
oʻtishimiz mumkin emas. Bir qarashda, oddiy ong nuqtayi nazaridan bu 
notoʻgʻri, zero, aytaylik, Alp togʻlari yoki Misr ehromlarini kuzatar ekanmiz, 
biz ular abadiy 
harakatsizlik
holatida ekanligining guvohi boʻlamiz. Ammo 
bu harakatsizlik nisbiydir
. Umuman olganda, butun Koinot ulkan aylanma 
harakat holatida boʻlib, bu erda bizning sa‘yyoramiz Quyosh atrofida, u bilan 
birga – bizning galaktikamiz markazi atrofida, u bilan birga esa – galakatik 
sistema markazi atrofida aylanadigan kichik bir zarradir. Harakatsizlik 
holatidagi narsalar strukturasi ham tinimsiz oʻzgarish jarayonini boshdan 
kechiradi, chunki uzluksiz harakatda boʻlgan elementar zarralardan tashkil 
topadi. Temperatura oʻzgarishlari, kimyoviy tarkib oʻzgarishlari va shu 
kabilar bunday harakatning tashqi koʻrinishlari hisoblanadi. Shuningdek, 
atomlar va molekulalar ham Koinotda yuz bergan evolyusiya jarayonlari 
mahsulidir. Ular bizning Metagalaktikamiz mavjudligiga zamin hozirlagan 
Katta portlashdan keyingina vujudga kelgan. Buning ustiga hozirgi zamon 
geografiyasi qit‘alar bir-biriga nisbatan siljishini isbotladi. Ular ajralgan muz 
boʻlaklari kabi Erning qaynoq magmasi boʻylab yiliga bir necha santimetr 
tezlikda harakatlanadi.
Shunday qilib, 
harakat abadiy va yoʻq boʻlmas, materiyadan ajralmas 
va mutlaqdir. Harakatsizlik esa nisbiy boʻlib, oʻtkinchi xususiyatga ega.
Harakat Shuning uchun ham mutlaqki, u umumiy ahamiyat kasb etadi va 
(harakatsizlikdan farqli oʻlaroq) biron-bir tashqi omilga bogʻliq boʻlmaydi. 
Oqilona nuqtayi nazardan u boqiydir, chunki dunyoda uning boshi ham, oxiri 
ham koʻrinmaydi va zamirida kamida ikki kuch – tortish va itarish yotuvchi 
har qanday borliqning oʻz-oʻzidan harakati sifatida amalga oshadi.