190
d) hujayra haqidagi ta‘limot;
e) fizika (kvant mexanikasi, relyativistik fizika va sh.k.),
biologiya
(genetika qonunlari, fotosintez hodisalari, inson fiziologiyasi haqidagi
ma‘lumotlar va sh.k.), kosmos haqidagi fan sohasida erisxilgan hozirgi ilmiy
yutuqlar.
Inson organizmini, tabiat va jamiyatning oʻzaro aloqalarini,
ularning
rivojlanishini oʻrganishga nisbatan yaxlit yondashuv ham dunyoning moddiy
jihatdan yagonaligini namoyon etadi.
Dunyo birligi haqidagi fan dalillari, xususan, sa‘yyoralar dastlabki
«tumanlik»dan tabiiy kelib chiqqanini tushuntiruvchi Kant – Laplas
nazariyasi Quyosh sistemasi kosmik jismlarining birligi toʻgʻrisida soʻz
yuritishga asos boʻldi; energiya‘ning saqlanish va oʻzgarish qonuni tabiatda
amal qiluvchi barcha kuchlar universal harakat namoyon boʻlishining turli
shakllari ekanligini namoyish etdi; jonli organizmlar hujayrali tuzilishga ega
ekanligi haqidagi nazariya butun tiriklikni strukturaviy birlashtirish imkonini
beradi; D.I.Mendeleevning davriy qonuni barcha
kimyoviy elementlarni
birlashtirdi, Ch.Darvinning hayvon va oʻsimlik turlarining kelib chiqishi
haqidagi nazariyasi esa nafaqat butun tiriklikning birligini tushuntirib berdi,
balki ideal ong tabiatini jonli modda bilan uzviy bogʻliq deb tushunish uchun
imkoniyat yaratdi. Mazkur nazariya ayrim narsalarni oʻrganishdan jarayonlar
va holatlarni oʻrganishga, tabiatni qismlarga ajratishdan uni yagona tizimga
birlashtirishga oʻtish bilan tavsiflanadiki, bu keyinchalik inson va uning ongi
genezisini yaxshiroq tushunish, ularning dunyodagi haqiqiy oʻrnini belgilash,
pirovard natijada inson va tabiatning birligini koʻrsatish imkonini berdi.
XX asrda nisbiylik nazariyasi va kvant mexanikasining yaratilishi
dunyo yagona va hamma narsa bir-biri bilan oʻzaro bogʻliq ekanligi haqidagi
tasavvurlarni sezilarli darajada kengaytirdi va mustahkamladi. XX asrning
ikkinchi yarmida qudratli teleskoplar va tezlatgichlar paydo boʻlishi
bilan
hozirgi zamon fani makro- va mikrodunyolarni oʻrganishda yanada koʻproq
olgʻa siljidi. U koinot kengliklariga kirib, dunyoning fundamental asoslari
haqidagi tasavvurlarimizni boyitdi. Hozirgi zamon fani maydon va
moddaning, korpuskulyar va toʻlqinli moddiy obyektlarning birligini isbotlab
berdi, materiya, harakat, makon va vaqtning uzviy birligini asosladi.
Dunyoning birligi gʻoyasi tabiiy-ilmiy dalillardan tashqari tarixiy
asoslashni ham taqozo etadi. Bunday asoslashni falsafasiz amalga oshirish
mumkin emas, chunki u butun dunyoga yaxlit tizim sifatida yondashib, rang-
baranglikda birlikni va birlikda rang-baranglikni koʻradi.
Dunyoning rang-
barangligi va birligi muammosining qoʻyilishi va uning ilmiy asoslangan
yechimi borliqni bilish va izchil oʻzgartirish uchun juda muhimdir. Mazkur
muammoni falsafiy anglab etish ham juda alohida ahamiyat kasb etadi. Zero,
hozirgi davr sharoitida dunyoviy oʻzaro aloqalarning universalligini nafaqat
191
nazariy darajada tushunib etish, balki tabiatning birligi umumiy tamoyilini
amaliy faoliyatda ham hisobga olish talab etiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: