Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vaziri mirzo ulugʻbek nomidagi oʻzbekiston milliy universiteti

Zamonaviy shaharsozlik estetikasi 
Har bir shahar yoki viloyat, tuman markazi oʻziga xos estetik 
koʻrinishga ega. Bugungi kunda shaharsozlik sohasiga estetikaning 
zamonaviy prinsiplari joriy etilmoqda. ayniiqsa, davlat arxitektura va qurilish 
qoʻmitasi tizimini tubdan qayta tashkil etish, shaharsozlikning eskirgan 
metodologiya va normativlari, kapital qurilishdagi nomutanosiblik va 
muammolarni bartaraf etish, shuningdek, loyiha institutlarining samarasiz 
faoliyatini tubdan takomillashtirish masalalariga jiddiy e‘tibor qaratilmoqda. 
Ijtimoiy taraqqiyotning ikki muhim jihati - moddiylik va ma‘naviylikni 
oʻzida namoyon ettiradigan me‘morсhilik oʻz navbatida, mamlakatda 
shaharsozlik sohasining shakllanishiga, ravnaq topishiga sezilarli ta‘sir 
koʻrsatadi. 
Kundalik hayotda «shaharsozlik» va «obodonlashtirish» degan soʻzlar 
tez-tez tilga olinmoqda. Sobiq Ittifoq davrida shaharsozlik madaniyati va 
estetikasi me‘moriy majmualarning umumiy koʻrinishi, ularning eksterer 
(tashqi) va interer (ichki) bezagidagi bir xillik shaharning badiiy-estetik 
qiyofasiga salbiy ta‘sir etganligini kuzatish mumkin. Ayniiqsa, aholi uchun 
qurilgan turar joy binolarining bir xil shaklda boʻlganligi shundan da‘lolat 
beradi. Mazkur binolar tartibsiz, noqulay hududda bunyod etilganligi, 
aksariyatining qurilishida tabiiy muhit, milliy xususiyatlar hisobga 
olinmaganligi natijasida shaharning jozibadorligini buzgan. 
Shahar oʻz koʻrki va goʻzalligini qoʻyidagi estetik xususiyatlar orqali 
namoyon etadi: a) shaharda me‘moriy obidalar, koʻhna yodgorliklar, 
ziyoratgohlarning mavjudligi va ularni odamlar e‘tibori va tasarufida 
ekanligi; b) binolarning aholi turmush tarzi uchun qulayligi va mos kelishi; v) 
shaharda bunyod etilgan inshootlar, yoʻllarning xalq manfaati bilan 
muvofiqligi; g) shaharning geografik jihatdan joylashuvi – suv va havosining 
musaffoligi, tabiiy manzaralarga boyligi. 
Bugungi kunda mamlakatimizda bunyod etilayotgan muhtasham 
inshootlar, ma‘muriy binolar, ta‘lim muassasalari milliy me‘morchilik 
anʻanalarining Ovroʻpa me‘morchilik anʻanalari bilan uygʻunligiga 
asoslanadi. Misol uchun, Vatanimiz poytaxtida qad rostlagan - Ma‘rifat 
markazi, Simpoziumlar saroyi, Alisher Navoiy nomidagi Oʻzbekiston Milliy 
kutubxonasi, Yoshlar ijod saroyi, Poytaxt biznes markazi kabi betakror 
inshootlar bir-biriga hamohang tarzda yaxlit kompozitsiya‘ni tashkil qilgan. 
Yoki Vatanimizning bosh maydoni - Mustaqillik maydoni betakror landshaft 
dizayni bilan gʻoyat goʻzal qiyofa kasb etgan. 
Oʻzbek shaharsozligi estetikasi sobiq Ittifoq davrida nazardan chetda 
qoldi: me‘moriy obidalar qarovsiz holatga keltirildi, xalq amaliy san‘atining 
nodir turlari yoʻqola boshladi, erkin ijodiy muhit taqiqlandi. San‘atkorlar, 
me‘morlar, usta va naqqoshlar tomonidan koʻplab binolar, xalq amaliy 
san‘atining nodir namunalari yaratilgan boʻlsa-da, ammo ularda milliy bezak 

---

549 
va uslublar, naqshlar toʻlaligicha oʻzini namoyon etolmas edi. Bugungi 
me‘moriy binolar, tarixiy inshootlar xususan Oʻzbekiston anjumani, 
mahobati, shakl va kompozitsiyasi, naqsh va bezaklari oʻzining falsafiy-
estetik mazmuni bilan jahon me‘morligining buyuk namunasi, oʻzbek 
xalqining estetik qadriyatiga aylandi desak mubolagʻa boʻlmaydi. 
XXI asrni Oʻzbekistonda shaharsozlik estetikasida tub burilish davri 
deyish mumkin. Bugungi kunda, shaharlarda nafaqat tarixiy obidalar qayta 
tiklandi, balki ziyoratgohlar obodonlashtirildi, qator zamonaviy kasb-hunar 
kollejlari, maktablar, zavodlar, fabrikalar, sport maydonlari, shifoxonalar, 
mehmonxonalar, istirohat bogʻlari, xiyobonlar, bozorlar, yoʻllar, koʻpriklar, 
savdo majmualari, favvoralar, gulzorlar barpo etildi.