Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vaziri mirzo ulugʻbek nomidagi oʻzbekiston milliy universiteti

Falsafiy antropologiya’ning predmeti va vazifalari. 
Falsafiy 
antropologiya izlanishlarining bosh moʻljali va oʻzagini inson va faqat inson 
tashkil etadi. SHu ma‘noda falsafiy antropologiya‘ni antropotsentristik 
falsafiy ta‘limot deb nomlash mumkin, chunki unda inson atrofida borliqning 
boshqa barcha muammolari aylanuvchi oʻziga xos «markaziy oʻq» 
hisoblanadi.
Falsafiy antropologiya‘ning antropotsentrizmi falsafaning tadqiqot 
markazida inson turishi bilangina emas, balki uning barcha maktablari uchun 
inson dunyoning markazi hisoblanishi bilan ham belgilanadi. Mazkur 
yondashuv zamirida antik falsafaning Protagor ta‘riflab bergan «Inson 
hamma 
narsalar 
mezonidir», 
degan 
tamoyili 
yotadi. 
Falsafiy 
antropologiya‘ning antropotsentrizmi Evropa madaniyati asoslaridan biri 
sanalgan xristianlik mafkurasidan ham kelib chiqadi. Aynan xristianlik 
dunyoviy hayot markaziga insonni qoʻyadi, uni Xudo oʻziga oʻxshatib 
yaratgan, degan gʻoya‘ni ilgari suradi.
Shu nuqtayi nazardan xristiancha madaniyat vakilining mentaliteti 
asosida shakllangan falsafiy antropologiya‘ni Sharq falsafiy maktablari bilan 
taqqoslash oʻrinli boʻladi. Shu narsa diqqatga sa‘zovorki, Sharq falsafasida 
inson hech qachon dunyoning markazi hisoblanmaydi, zero u tabiatning 
tarkibiy qismi, uning uzviy elementi, Koinotning koʻp sonli darajalaridan biri 
sifatida qaraladi. Sharq falsafasida antropotsentrizm yoʻq, umuman olganda 
falsafiy antropologiya ham mavjud emas. Bu falsafada inson dunyoning 
tabiiy bir boʻlagi, tabiatning ajralmas elementi hisoblanadi. Tabiatning oʻzi 
esa mukammal boʻlib, inson unga qarshi turmasligi, balki uning izmiga 
boʻysunishi lozim.
Shunday qilib, koʻpgina faylasuflar tomonidan qoʻyilgan «Inson 
nima?», degan savol Evropa falsafiy antropologiyasi uchun uning falsafiy 
muammolari majmuini belgilovchi bosh masala hisoblanadi (va u falsafiy 
tafakkurning boshqa yoʻnalishlaridan ayni shu jihatdan farq qiladi). Falsafiy 
antropologiya insonning borligʻi nuqtayi nazaridan inson haqidagi 
ta‘limotdir. 
Inson 
va 
uning 
borligʻi 
toʻgʻrisidagi 
mulohazalar 
muammolarning keng doirasini qamrab oladi. Bularning barchasi 
antropologizm, ya‘ni insonning mohiyati muammolarini izchil oʻrganuvchi 
tadqiqotlarning alohida yoʻnalishi – tor ma‘nodagi falsafiy antropologiya 
toʻgʻrisida soʻz yuritish imkonini beradi. Keng ma‘noda esa falsafiy 
antropologiya shu jumladan inson, uning tabiat va jamiyatdagi borligʻi 
haqidagi ta‘limotni ham oʻz ichiga oluvchi falsafiy qarashlar tizimi sifatida 
maydonga chiqadi.

---

319