O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim va zirligi

O’zgarmas tok motorlarini tormozlovchi va aylantiruvchi momentlari.

O’zgarmas tok mashinalaridagi generatorning tormozlovchi momenti va dvigatelning aylantiruvchi momenti Amper qonuniga binoan juda qulay topiladi. Yakor chulg’ami parallel tarmoqlardan tashkil topganligi uchun yakor toki ular

orasida bo’linadi. Demak yakorning xar o’tkazgichidan

I  ^{I Я}

2a

tok o’tadi.

O’tkazgichdagi tok bilan magnit maydonining o’zaro ta’siri natijasida quyidagicha

elektromagnit kuch xosil bo’ladi ya’ni

F  B  I   B ^{IЯ  𝑙}


𝑙
2a

. Bu kuch magnit

induksiyasi V ga nisbatan o’tkazgichning qutb ostidagi xolatiga qarab o’zgaradi.

a
Agar bitta qutb ostidagiinduksiyani o’rtacha qiymatini olsak
^Fур

 B_ур

_{ 𝑙} ^I Я ^{. Bu}

kuchga to’g’ri keladiganmoment M_ur=F_urD: bu erda D – yakorning diametri. YAkorning butun N simlaridaxosil bo’ladigan moment albatta katta

bo’ladi.M=M_ur

 N = ^B_ур

D  𝑙 ^{I Я}

 N _:

a
YAkor bitta qutbning magnit oqimini kesib o’tayotgan yuzasi

_{S } D𝑙

2a

ga teng.


SHu yuzaning o’rtacha induksiyasiga ko’paytmasi bir qutbning magnit oqimini

beradi. U quyidagicha

Ф  В_ур

D𝑙 _; 2a

^Bур

 𝑙  D ^{2ФР : bo’ladi. Bu qiymatni moment}

formulasiga qo’ysak;

_{М } 2  Ф  Р  I_{я  N } 1

^P  N  Ф  Ф

: u xolda M=K_mFI_ya:

  2а  2a ^я

bo’ladi. Bu erda K_m – berilgan mashina uchun o’zgarmas qiymat. Bu moment generatorda tormozlovchi vazifasini bajarsa, dvigatelda aylantiruvchi vazifasini bajaradi. Generatorni yakorini aylantiradigan birlamchi dvigatel ana shu tormozlovchi momentni engishi kerak.

4. O’zgarmas tok motorlarining turlari.

O’zgarmas tok mashinalari uyg’otish chulg’amining qanday tok bilan ta’minlanganligiga qarab, mustaqil uyg’otishli va o’z–o’zidan uyg’otishli generatorlar bo’ladi.

1. 
   Mustaqil uyg’otishli o’zgarmas tok mashinalarida elektromagnitlarning chulg’amla ri tashqi o’zgaruvchan tok manbaidan, masalan akkumuliyatorlar batareyasidan energiya bilan ta’minlanadi.
   
2. 
   O’z – o’zidan uyg’otishli mashinalarga tok mashinaning yakor chulg’amidan keladi. O’yg’otish chulg’amining yakorga ulanish usuliga qarab, a) ketma – ket uyg’otishli,b) parallel uyg’otishli, v) aralash uyg’otishli o’zgarmas tok mashinalariga bo’linadi.
   

Ular prinsipial sxemalarda quyidagicha ko’rsatiladi (11.2-rasm).

^Iya ^Iya ^Iya ^Iya

UCH I_u b)

I_u

UCH

^Rya

UCH I_u

Я
UCH I_u

1. 
   v) g)
   

9.2-rasm. Uyg’otish chulg’amini ulanishi bo’yicha doimiy tok matorlarini turlari

a) tashqi manbaadan uyg’otishli, b) ketama – ket uyg’otishli, v) parallel uyg’otishli,g)aralash uyg’otishli.
O’zgarmas tok mashinalari xamma elektr mashinalari singari magnit induksiyaprinsipiga asosan ishlaydi. Ularda ikki xil magnit maydoni ta’sirida aylanish momenti M yuzaga keladi. YAkordagi teskari EYUK E=SnF ga teng.

SHu sababli dvigateldagi EYUK muvozanat tenglamasi bo’ladi.