O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim va zirligi

Ularning tuzilishi va ishlash prinsipi.

O’zgaruvchan tok dvigatellari qo’zgalmas stator va aylanuvchi rotordan iborat.

Sinxron dvigatellarni rotor chulgamiga o’zgarmas tok beriladi. Bu elektrodviga-tellarni stator chulg’amlarida esa o’zgaruvchan, EYUK induksiyalanadi va o’zgaruvchan tok oqadi. Demak stator va rotor ariqchalarida chulgamlar joylashgan bo’ladi. Dvigatelni stator chulg’amlari uch fazali tarmokka ulanganda aylanuvchi magnit maydoni xosil bo’ladi.

Stator chulg’amlaridan oqqan tok xosil qilgan aylanuvchi magnit maydon rotor chulg’amlarini kesib o’tib ularda EYUK induksiyalaydi, natijada ulardan tok oqadi. Sinxron elektr mashinalari asosan ikki xil bo’ladi.

1. Noayon qutbli, 2.Ayon qutbli.

Aniq namoyon qutbli – ayon qutbli generatorlarning daigateli sifatida ko’pincha gidravlik turbina ishlatiladi. SHuning uchun bunday generatorlar gidrogeneratorlar – deb ataladi. Ularning aylanishlar tezligi 60 dan 750 ayl/min

gacha oraliqda bo’ladi. Tezlikning bunday katta farqda o’zgarishi gidrostansiyalarda suvning bosimi va isrofining turlicha bo’lishi bilan bog’liqdir. Gidrogeneratorlarning qutblarinisoni gidroturbinaning tezligiga bog’liq xolda bir necha o’ntagacha bo’lishi mumkin.

Masalan, turbinaning aylanishlar tezligi 75 ayl/min va standart chastotasi 50 Gs bo’lganda

_{P } 60 f

n<sub>2

</sub> 60  50 _{ 40}

75

ta juft qutblar yoki 80 ta qutb bo’ladi.

Yaqqol ko’rinmaydigan – noayon qutbli sinxron mashinalar asosan rotorningaylanishlar tezligi ko’p bo’lgan 1500 ayl/min, 3000 ayl/min tezliklarda qo’llaniladi. Bunday mashina rotori konstruksiyasining qutblari bo’rtib chiqmagan qutb sifatida bo’lib, uyg’otish chulg’amlari joylashtiriladigan pazlar silindrsimon shaklda yasaladi. YAqqol ko’rinmaydigan qutbli sinxron mashinalarni birlamchi dvigateli sifatida bug’ turbinasi qo’llanilganligi uchun bu generatorlar – turbogeneratorlar deb ataladi.