O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim va zirligi

10.2–rasm. Asinxron

dvigatelni uch fazali sistemaga ulanish prinspial sxemsi.

Kichik quvvatli elektrodvigatelni yurgizib yuborish uchun rubilnikni tarmoqqa bevosita tutashtirish kifoya. Bunday usulda dvigatelni tarmoqqa ulash mumkin yoki mumkin emasligini tarmoqning belgilangan quvvatiga qarab aniqlanadi va avval tekshirib ko’riladi. Yurgizib yuborishning dastlabki paytida magnit oqimining xarakatsiz turgan rotorga nisbatan juda katta tezlik bilan aylanishi tufayli rotorda juda katta elektr yurituvchi kuch paydo bo’ladi. Asinxron dvigatellarni klemmalari ulanish usuliga qarab ikki xil ulash mumkin, yulduz usulida va uchburchak usulida. Ularni ulanish usullari quyida keltirilgan.

S4 S5 S6 S1 S2 S3

S4 S5 S6 S1 S2 S3

10.3-rasm. Chulg’amlarning yulduz 10.4-rasm. Chulg’amlarni usulida ulanganda klemmalarning uchburchak usulida ulanganda klemmalarning o’zaro tutashtirilishi. o’zaro tutashtirilishi.
Shunga muvofiq rotordagi tok xam nominal tokdan 5 – 7 marta ortiq bo’ladi. Stator toki xam 4 – 7 martagacha ortadi. Dvigatelni yurgizib yuborish toki katta bo’lishiga qaramay uning o’zi uchun xech qanday xavf tug’dirmaydi, chunki bu tok

tezda pasayib qoladi va mashina yo’l qo’yib bo’lmaydigan darajada qizishga ulgurmaydi.

Qisqa tutashgan rotorli asinxron motorni ishga tushirganimizda uning statoriga manbaadan kuchlanish keladi va dvigatelni statori chulg’amlarida aylanma mag-nit maydoni xosil bo’ladi. Bu aylanma magnit maydoni dvigatelning rotorini kesib o’tadi va unda statorning magnit oqimiga qarama – qarshi aylanuvchi magnit may- doni xosil qiladi. Shu magnit maydoni ta’sirida rotor xarakatga kelib aylanadi. SHunday qilib asinxron dvigatellarni rotor chulg’amlarida esa o’zgaruvchan EYUK induksiyalanadi va o’zgaruvchan tok oqadi. Demak stator va rotor ariqchalarida chulg’amlar joylashgan bo’ladi. Dvigatelni stator chulg’amlari uch fazali tarmoqqa ulan-ganda aylanuvchan magnit maydoni xosil bo’ladi. Stator chulg’amlaridan oqqan tok xosil qilgan magnit maydoni rotor chulg’amlarini kesib o’tib ularda EYUK ni induksiyalaydi, natijada ulardan tok oqadi. Magnit maydinining

aylanishlar chastotasi (n₀) quyidagicha topiladi.

_{n } 60 f

0 _p

bu erda f – o’zgaruvchan

tok chastotasi, n₀ – aylanishlar tezligi, R – juft qutblar soni.

Rotor chulg’amlaridan oqqan tokning aylanuvchan magnit maydoni bilan ta’siri natijasida rotorni aylantiruvchi kuch (moment) xosil bo’ladi. SHunday qilib elek-tr energiyasi elektrodvigatellarda mexanik energiyaga aylanadi. Elektromotorlar o’zlarining pasportida ko’rsatilgan nominal ish rejimida ishlatishga mo’ljallab ishlab chiqarilgan bo’ladi. Elektrodvigatellardagi juft qutblar sonini masalan, 2 marta orttirish bilan magnit maydonining va elektrodvigatel rotorini aylanishlar tezligini 2 martaga kamaytiramiz. Tezlikni rostlashni bunday usulida stator chulg’amining xar bir fazasi ketma – ket yoki parallel ulangan bo’lishi mumkin. Mos ikkita qismni ketma–ket ulanganida stator chulg’amlari qutblarini soni parallel ulangandagiga nisbatan ikki marta ko’p, aylanishlar tezligi esa, aksincha ikki marta kam bo’ladi.

Faza rotorli asinxron dvigatelning tezliklarini esa reostat yordamida xam rostlash mumkin. Bu quyidagi muloxazalardan kelib chiqadi. Aylanuvchi

elektromag nit momentning quvvati

^Рэм

^{ М}_W1 , valdagi quvvat

P₂  M_{W 2 , bu}

erda W1, W2 – maydon va rotorning aylanish burchak tezliklari, M–aylantiruvchi

moment. Ayirma bo’ladi.

^Рэм

• 
  Р₂
  

 3I ²r ²

uch fazali rotordagi issiqlik isroflari quvvati

Issiqlik isroflari quvvatining aylantiruvchi maydon quvvatiga nisbati

^Рэм ^{ Р}2 _ ^МW 1 ^{ М}W 2

^{ S} ya’ni elektr dvigatelining sirpanishiga

^Рэм ^МW 1

teng. Keltirilgan ifoda tormozlovchi moment va aylantiruvchi moment xam o’zgarmas bo’lgan xolda rotor aktiv qarshiligining ortishi bilan sirpanishning ortishini, rotor aylanishlar tezligini esa kamayayishini ko’rsatadi.

4.