O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim va zirligi

Nazorat savollari.

1. 
   Kuchaytirgichlar deb nimaga aytiladi?
   
2. 
   Kuchaytirgichlarni ishlash prinsipini tushuntiring
   
3. 
   Kuchaytirgichni amplitudaviy tavsifini tushuntiring
   
4. 
   Kuchaytirish koeffitsiyenti nima?
   
5. 
   Kuchaytirgichlarni asosiy parametrlari nima?
   

16. -Mavzu: Stabilizatorlar.

Reja:

1. Yarim o’tkazgichli diodlar tavsifi.

2. 
   Stabilizatorlar.
   

3. Fotodiodlar.

Tayanch so’zlar va iboralar. Kontakt xossalar, o’tish turlari, diodning turlari. Varikap, tunel diodlar, stabilitron, impuls diodlar.

17.1. Yarim o’tkazgichli diodlar tavsifi.

Hozirgi zamon elektronikasini yarim o’tkazgichli P-N o’tishning va metall bilan yarim o’tkazgich orasidagi kontakt xossalariga asoslanib ishlashga asoslangandir.

YArim o’tkazgichli diodlar qanday maqsadlarda foydalanishiga qarab to’rtta asosiy guruhga bo’linadi.

1. 
   To’g’rilagich diodlar. Bu diodlar yordamida o’zgaruvchan qiymatli tokni o’zgarmas (ya’ni bir qutbli impuls beruvchi) tokka aylantiriladi va impulsli diodlar deb yuritiladi.
   

Impuls diodlar 3 ga bo’linadi.

Past chastotali diodlar yassi diodlar bo’lib, germaniy va kremniy monokristallaridan, polikristalli sim, titan va mis oksididan tayyorlanadi. Bu to’g’rilovchi diodlar tokni qiymatiga qarab o’z navbatida kichik, o’rta va yuqori quvvatli diodlarga bo’linadi.

1. 
   I_tug< 300 Ma-kichik-quvvatli;
   
2. 
   I_tug< 300 Ma < 10a-o’rta quvvatli;
   
3. 
   I_tug> 10a-katta quvvatli;
   

• 
  YUqori chastotali to’g’rilagich diodlar chastotasi f=150 Mgs bo’lgan signallarni detektorlash va to’g’rilashda foydalaniladi. Bu turdagi diodlar germaniy elementidan tayyorlanadi va nuqtaviy diod deb yuritiladi, sig’im kichik bo’lgani uchun ulardan yuqori chastotali signallarni to’g’rilashda ishlatiladi. O’zaro kantaktlashish joyi nuqtaviy bo’lganligi uchun quvvat 1,5-3,0 Vt bo’ladi. Tok
  

qiymati sal oshsa kristall nuqtasi qizib ketib diod ishdan chiqadi. Kompyutorlarda asosan impuls diodlar ishlatiladi. Ularning asosiy vazifasi tok yo’nalishini bir lahzada (mikrosekund, nanosekund) o’zgarishini ta’minlaydi.

Impuls diodlar maxsus materiallardan tayyorlanadi va yuqori texnalogik ishlov beriladi. Impulsli diodlar germaniy va kremniy elementidan tayyorlanadi va D18 va D219 sonlar bilan belgilanadi. YArim o’tkazgichli to’g’rilagich impulsli diodlar qo’yidagi parametrlar bilan tavsiflanadi.

v) Elektrik parametrlarini o’zgartiruvchi diodlar. Bu turdagi diodlar P-N o’tish va yarim o’tkazgich metall kontaktining chiziqli bo’lmagan volt-amper tavsifiga ega bo’lishiga asoslangan. Parametrlarni o’zgartiruvchi diodlar qanday maqsadlarga qo’llanilishiga qarab, chastotani siljituvchi, ko’paytiruvchi va modulyasiyalovchi diodlarga ajraladi.

• 
  CHastotani siljituvchi diodlar bir-biriga yaqin chastotali signallarni aralashtirib va talab etilgan chastotani olish uchun ishlatiladi.
  
• 
  Ko’paytiruvchi diodlar esa berilgan signallarni har xil signallarga aylantiradi.
  
• 
  Modulyasiyalovchi diodlar yordamida kirib kelayotgan signallarni amplituda qiymati o’zgarishi uchun ishlatiladi.
  

s) Stabilitronlar. Bunday turdagi diodlar yordamida qiymati o’zgarib turadigan o’zgarmas kuchlanishni to’g’rilash ya’ni muvozanatlashda foydalaniladi.

Stabilitronlarning eng oddiy chizmasi bilan tanishamiz. (1-rasm).

17.1 - rasm

Tushuncha beramiz!

Agar 1-1 kirish joyida U(v) kuchlanish ortsa, stabilitrondagi kuchlanish keskin oshadi, ichki qarshilik kamayadi. Natijada R-qarshilikdagi potensial tushuvi ortib, R_t-qarshilikdagi potensial tushuvi o’zgarmay qoladi. 2-2 chiqishda muvozanatlashgan kuchlanish olinadi.

Stabilitronning asosiy parametrlari:

1. 
   Muvozanatga kelgan kuchlanish – U_muv;
   

2. 
   Dinamik qarshilik
   

^Rдин ^

dU _;

dt

3. 
   Statik qarshilik
   

^Rстат

 ^U ;