O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim

Siyraklashgan havoda chiniqishning fiziologik asoslari

Dengiz sathida atmosfera bosimi simob ustunining 760 mm darajasiga to`g’ri kelib, nisbatan kichik o`zgarishlar bo`lib turadi. Tog’lar o`rtalarida atmosfera bosimi simob ustunining taxminan 100-200 mm darajasiga to`g’ri keladi. (1500-2500 m balandliklarda), bunda alveolyar havoda kislorodaning partsial bosimi shu raqamlarga muvofiq ravishda simob ustuninning 105 mm darajasidan to 85-70 mm darajasiga qadar, gemoglobinning kislorod bilan to`yinish darajasi kamayib, 94-97 % dan to 92-89 % gacha tushadi.

Kislorod etishmasligi intensiv jismoniy nagruzkalar vaqtida yaqqol ko`zga tashlanadi. Bunda tashqi nafas olish apparati ventilyatsiyani oshirish yo`li bilan kislorod etishmasligini qoplashga qodir bo`lmaydi va qonning hamda to`qimalarning kislorod bilan to`yinmaslik darajasi ortib boradi (gipoksemiya va gipoksiya). Bunday sharoitlarda jismoniy mashqlar organizmga nisbatan yuksak talablar qo`yadi, u ayrim tizimlar va organlar funktsiyasiga stimullovchi va mashq qiluvchi ta’sir ko`rsatadi.

O`rtacha balandlikdagi tog’larda bo`lishning birinchi haftasi organizmga ayniqsa keskin ta’sir ko`rsatadi. SHuning uchun ham bu davrdagi yuklamalar pasttekislik sharoitida o`tkaziladigan odatdagi mashqlarga nisbatan ancha kamaytirilgan bo`lish kerak. Gipoksiyaga moslashish xiyla uzoq muddat (bir yildan ortiq) saqlab qoladi. SHuning uchun ham o`rtacha tog’ yon bag’irlariga ikkinchi marta chiqilgan vaqtda organizmga sharoitning ta’sir darajasi pasayadi. Mashq ta’sirini kuchaytirish uchun balandlikni o`zgartirib, yuklama oshiriladi. Qish davrida o`rta tog’ sharoiti yana ham kuchliroq ta’sir ko`rsatadi.

Sportda gipoksiya mashg’ulotlaridan foydalaniladi. Bunday mashg’ulotlarning metodikasi ventilyatsiyani qiyinlashtiruvchi sharoit vujudga keltirishdan iborat bo`ladi katta yuklamalar vaqtida faqat burundan shoshilmay nafas oldiriladi, masalan; suzish vaqtida ikki harakat tsiklidan keyin bir nafas olish tsikli bajariladi va hakozo.