|
Momaqaldiroqlar vaqtida jadal jala yog'inlari, ba’zida, do'l yog'adi. Frontlar bilan bog'liq bo'lgan va havo massalari ichidagi momaqaldiroqlar ajratiladi.
Yer shari bo'yicha bir vaqtda 1800 ta momaqaldiroqlar kuzatilishi mumkin. Ulaming mavsumiy va geografik taqsimoti nihoyatda biijinsli emas. Yuqori kengliklarda momaqaldiroqlar kam kuzatiladi. Shunga qaramay yoz- da ular Markaziy Arktikada ham kuzatilishi mumkin. Qishda Islandiya va Norvegiya qirg'oqlari yaqinida momaqaldiroqlar ko‘p kuzatiladi. Buning sababi, sovuq havo massalarining nisbatan iliq okean oqimlari ustidan har- akatlanishi natijasida atomsferada kuchli noturg‘unUknmg paydo bo'lishidadir.
0‘rta kengliklarda bir yilda 10-15 ta momaqaldiroq kuzatiladi. Bunda quruqliklar ustida yozda, okeanlarda — qishda momaqaldiroqlar astunlik qiladi. Subtropiklar, sahrolar va passatlar hududlarida momaqaldiroqlar nihoyatda kam kuzatiladi. Issiq tropik iqlimli joylarda momaqaldiroqlar soni eng katta. Quruqliklarda ularning soni bir yilda 80—160 tagacha yet- ishi mumkin. Yava orollarida momaqaldiroqlar deyarli har kuni kuzatiladi. Okeanlar ustida momaqaldiroqlar soni birmuncha kamroq.Tog‘lar va tepa- liklarda, ayniqsa, shamolga qaragan tog1 yonbag'irlarida, momaqaldiroq faoliyati ortadi. Masalan, Ural tizmasining g'arbiy yonbag'irlarida yozda 20—25 marta, G'arbiy Sibirda, tizmaning shamolga teskari tomonida — bor-yo‘g‘i 10—12 marta momaqaldiroq kuzatiladi.
Yog’inlarning hosil bo’lishi va ularning jadalligi bulutlarning mikrofizik tuzilishi va vertikal qalinligiga bog’liq bo’ladi. Tajribalarning ko’rsatishicha bulutlarning o’rtacha qalinligi 850m bo’lsa –shivalama yog’inlar, 1400m – yomg’ir bilan shivalama yog’inlar, 2150m-qor, 2600m-yomg’ir aralash qor va 3150m-muz zarrachalarining erishida hosil bo’lgan yomg’irlar yog’adi.
Булутлардан ёғадиган ёки ҳавода сув буғларининг конденсатланиши натижасида ер юзасига ва ўсимликлар сиртига тушадиган томчи ёки муз ҳолатидаги сув.
Булутлардан ёмғир, қор, дўл қор ва муз доначалари, дўл ва бошқалар ёғади. Ҳаводаги сув буғларидан шудринг, қиров, булдуруғ ва бошқалар ҳосил бўлади. Ўта совиган
ёмғир, туман ер юзасида ва нарсалар устида муз қатламлари ҳосил қилади.
Атмосфера ёғинлари, давомли ва ўртача тезликда, жала шаклида ва майда шивалаб ёғувчи ёғинларга ажратилади. Давомли ва ўртача тезликда ёғувчи Атмосфера ёғинлари қатламли ёмғир берувчи ва юқори қатлам булутлардан ёғади. Жала бўлиб ёғадиган Атмосфера ёғинлари, ёмғирли тўп булутлардан йирик томчи ёки паға-паға қор, майда муз доначалари, ёзда эса дўл шаклида ёғади, тўсатдан катта тезлик билан бошланиб, тезда тўхтайди, иссиқ даврда эса момақалдироқ билан биргаликда ўтади.
ШУДРИНГ
Атмосфера ёғинлари, давомли ва ўртача тезликда, жала шаклида ва майда шивалаб ёғувчи ёғинларга ажратилади. Давомли ва ўртача тезликда ёғувчи Атмосфера ёғинлари қатламли ёмғир берувчи ва юқори қатлам булутлардан ёғади. Жала бўлиб ёғадиган Атмосфера ёғинлари, ёмғирли тўп булутлардан йирик томчи ёки паға-паға қор, майда муз доначалари, ёзда эса дўл шаклида ёғади, тўсатдан катта тезлик билан бошланиб, тезда тўхтайди, иссиқ даврда эса момақалдироқ билан биргаликда ўтади.
КИРОВ
Радиацион совиш сабабли тупроқ, ўсимликлар ва ердаги буюмлар сиртида ҳосил бўладиган муз кристалларидан иборат. Қировнинг хосил бўлиш шароити ҳам шудринг хосил бўлиши учун зарур шароитга ўхшайди. Тунги нурланиш натижасида тупроқ, ўсимликлар қоплами ва эрдаги буюмлар сирти баъзан жуда кучли совийди. Нурланаётган сирт ва унга тегиб турган ҳаво кучли совиганида шудринг нуқтаси 00С дан паст ҳароратларга тўғри келади.
Шудринг нуқтасининг бундай паст қийматларида ерга жуда яқин хаво қатламидаги сув буғлари суюқлик фазасини ташлаб қаттиқ ҳолатга ўтади, яъни муз кристалларига айланади.
Қиров шудринг томчиларининг музлашидан эмас, балки сув буғларининг сублимациясидан вужудга келади. Қиров тушганида ҳам сублимациянинг яширин иссиқлиги ажралади, Ўзбекистон худудларида шудринг ва қиров тушишини бахор ва куз ойларида кузатилади.
ТУМАН
Бевосита ер юзаси устидаги ҳавода муаллақ ҳолатдаги сув буғининг конденсацияси ва сублимацияси маҳсулотлари (сув томчилари, муз кристаллари ёки улар аралашмаси) тўпланишига айтилади. Туман вақтида ҳаво таркибидаги сув томчилари ва муз кристалларининг сони кўп бўлиб, ётиқ йўналишдаги кўриниш узоқлиги 1 км дан ошмайди, сийрак туманда эса кўриниш узоқлиги 1 км дан 10 км гача оралиқда бўлади.
Ҳавонинг мусбат ҳароратларида туман радиуси ўртача 2-5 мкм бўлган сув томчиларидан, манфий ҳароратларда эса ўта совиган сув томчилари, муз кристаллари ёки музлаган томчилардан ташкил топади. Туман тушгандаги кўринувчанлик, уни ташкил қилган сув томчилари ва муз кристалларининг ўлчамига ва туманнинг сувлигига боглиқ.
Nazorat uchun savollar.
1. Atmosferaning namdorligi
2. Havo namligining geografik taqsimoti
3.Tumanlar va bulutlikning geografik taqsimoti
4.Yog‘inlar va momaqaldiroqlar
Do'stlaringiz bilan baham: |
