O'zbekiston respublikasi oliy va orta mahsus ta’lim vazirligi

Kultural xossasi Gripp virusi tovuq embrionining aminotik va al-lantois qobig‘ida yaxshi rivojlanadi. Bundan tashqari, maymun buyrak to‘qimasi kulturasida va odam embrionida yaxshi rivojlanadi.

• 
  Antigenlik tuzilishi Gripp virusi S — antigenini saqlaydi, komplement bog‘lanish reaksiyasida ular А, В, С turlariga bo‘linadi. A virusida yana 2 ta antigen—gemagglutinin va neytraminidaza antigenlari aniqlangan. Gemagglutinin 4 ta (Ид, H, II₂, Из), neyraminidaza 2 ta (Nj va Nj) hisoblanadi. В tur virusi chidamli, С tur virusi eng chidamli hisoblanadi.
  
• 
  Gripp virusi o^£z tarkibida kichik turlarini saqlaydi.
  
• 
  Chidamliligi. 65°C harorat ta’sirida 5—10 daqiqada, 50°C ta’sirida bir necha daqiqada nobud bo‘ladi. Uy harorati da bir necha daqiqadan so^cng inaktivatsiyalanadi. Kislota, ishqor, efir, dezinfeksiyalovchi moddalar ta’sirida tez nobud bo‘ladi. UBN (ultrabinafsha nur) ta’siriga sezgir.
  

651

• 
  Infeksiya manbai. Kasal odam infeksiya manbai hisoblanadi.
  
• 
  Tarqalish у о ‘li. Havo-tomchi (gaplashganda, aksirganda, yo‘tal- ganda)yo‘li orqali tarqaladi.
  
• 
  Patogenezi- Virus yuqori nafas yo'li shilliq pardalari orqali kirib, uning epitelial hujayralariga kiradi va qonga so‘riladi hamda intoksikatsiyani keltirib chiqaradi. Viruslar shilliq qavatdagi to‘qimalami nobud qiladi. Bu esa boshqa mikroblami ham organizmga kirib kasallik keltirib chiqarishiga sababchi bo‘ladi (masalan, zotiljam, bronxit va b.).
  

652

653

654

• 
  Mik ro organizmlar yordamida zaruriy amino kislotalarni ishlab chiqish ham muhim ahamiyatga ega. Ozuqa tarkibida bunday moddalarning yetishmasligi organi zm laming o‘sishini keskin sekinl ashtiradi. Hayvonl arning an’anaviy ozuqasi tarkibida zaruriy aminokislotalar kam boladi. Mikrobiologik yo‘l bilan olingan lizin aminokislotasidan 1 tonnasi qo'shilsa, o'nlabtonna hayvonlar ozuqasini te jab qolish mumkin.
  

• Inson uchun zarur boigan
mahsulotlarni tirik hujayralardan yoki ular yordamida olish texnologiyasi biotexnologiya deb ataladi.

655

656

• 
  Olimlar bakteriya hujayrasiga ma’lum genlarni, shu
  jumladan odam genini ham kiritish usullarini ishlab
  chiqdilar. Bu usullar gen muhandisligideb ataladi.
  Bakteriya hujayrasi o'ziga yot (begona) bo'lgan
  gen asosida ko‘p miqdorda oqsillarni sintez qiladi.
  Hozirgi kunda shu yo‘l bilan viruslar ko'payishini
  to'xtatuvchi interferon oqsilini, qonda glukozaning
  miqdorini nazorat qiluvchi insulin oqsilini
  olishmoqda.
  

• 
  Mamlakatimizda
  

mikrobiologiyani rivojlanishi
uchun qulay sharoit
mavjudligi tufayli bir qator
sanoat tarmoqlarini: oziq-
ovqat, konserva, sut
mahsulotlarini qayta ishlash,
antibiotik va vitaminlar ishlab
chiqarish sanoatlari yanada
rivoj topmoqda. Olimlarimiz
A.M. Muzaffarov,
M.I.Mavloniy, S. Asqarova,
A. Xolmurodov va boshqalar
mikrobiologiya fanining
rivojla nishiga katta hissa
qo‘shdilar. "



657

Savol va topshiriqlar

Mikroorganizmlar seleksiyasining xalq xo'jaligi uchun ahamiyati qanday?
Biotexnologiya qanday fan?
Turli mikroorganizmlardan foydalanib, ishlab chiqarilayotgan yangi mahsulotlarning nomlarini ayting.



658

Oziq-ovqat mahsulotlarini mikrobiologik tekshirish

Reja:

1. 
   Umumiy tushunchalar.
   
2. 
   Oziq-ovqat infektsiyasi.
   
3. 
   Oziq-ovqatdan zaharlanish.
   
4. 
   Zamburug’tabiatli oziq-ovqat intoksikatsiyasi.
   
5. 
   Oziq-ovqat toksiko infektsiyasi. /-
   

Umumiy tushunchalar.
Toksigen mikroorganizmlar ta ‘sirida oziq-ovqat sababchi bo ’Igan kasalliklar oziq-ovqat kasalliklari deyiladi. Bu mikroorganizmlar mahsulotlarga turli xil yo’llar bilan tushadi. Ular xizmat qiluvchi va qayta ishlovchi xodimlarning qo’li orqali yoki realizatsiyaga chiqarilayotgan mahsulotlarga havodagi chang orqali, iflos suv yoki muz orqali, hamda iflos idishlar bilan kontaktda bo ’Iganda yuqadi.

¹

/'M

659

Oziq-ovqat infektsiyasi.

Oziq-ovqat mahsulotlarini ishlab chiqarishda, saqlashda va realizatsiya qilishda sanitariya-gigenik rejimlari buzilganda ular odamlar uchun infektsion kasalliklarning manbai bo ’lib
hisoblanadi.



Oziq-ovqatdan zaharlanish

Ovqatlarning zaharliligi turli xil sabablar bilan asoslanadi. Zaharlanish mahsulotlarning tabiiy zaharliligidan (ba'zi turdagi baliqlar, zamburug’lar, rezavor mevalar va boshqalar) yoki oziq- ovqatga zaharli moddalarning tushushi natijasida (mis, qo ’rg ’oshin, rux va boshqalar) kelib chiqadi.





660

Botulizm
Oziq-ovqat mahsulotlaridagi Clostridium botulinum bakteriyasining toksini orqali juda og‘ir zaxarlanish. Oziq-ovqat mahsulotlariga tushib qolgan botulizm kasalligini uyg ’otuvchisining ko ’payishi va toksin ajratishi uchun yaxshi muhit hisoblanadi. Botulizm uyg’otuvchisi spora hosil qiluvchi tayoqcha.



661