O'zbekiston respublikasi oliy va orta mahsus ta’lim vazirligi

Morfologik va biologik xususiyatlari. Brusellalar mayda polimorf kokkobakteriya yoki tayoqchasimon bo‘lib, hajmi 0,5X0,7-0,6X1,5 mkm. Harakatsiz, spora hosil qilmaydi, preparatlarda yakka-yakka yoki juft joylashgan, grammanfiy bo‘ladi, vitaminlarga boy oziq muhitlarida o‘sadi.
Patogenligi. Brusellalar hujayraning ichida parazitlik qiladigan mikroorganizmlardir. Asosan hayvonlarning retikula endotelial sistemasidagi hujayralarning ichida yashab rivojlanadilar.
Brusellalar hayvonlar uchun g‘oyat patogen bo‘ladi. Hamma hayvonlar, hatto qushlar ham brusellyoz bilan kasallanadi. Hayvonlarga kasallik bir-biridan yuqadi. Chorva mollarda kasallik belgilari isitma chiqishi, bo‘g‘oz mollarning bola tashlashi, yelin yallig‘lanishi (ayniqsa echkilarda), oyoq bo‘g‘imlarining yallig‘lanishi (artritlar) bilan namoyon bo‘ladi. Ba’zan kasallangan chorva mollarida hech qanday belgilar ko‘rinmasligi mumkin. Brusellalar kasal hayvonlarning chiqindilari: siydik, tezak va en g ko‘pi qog‘anoq suvida hamda homila pardalarida bo‘lib, ulardan tuproqqa, yem-xashakka, suvga tushadi. Ayniqsa qog‘anoq suvi bilan milliard- milliard brusellalar tashqariga chiqadi. Brusellyoz kasali bilan og‘rigan hayvonlar ko‘pincha qisir qoladi. Qo‘y v a echki brusellyozi odamga ayniqsa yuqumlidir. Kasallanish ko‘pgina hollarda sut va sut mahsulotlarini iste’mol qilish orqali yuqadi. Bundan tashqari kasallangan hayvonlar va ularning mahsulotlari bilan kontaktda bo‘lganda ham yuqadi. Inkubatsion davri 4-20 kungacha davom etadi.
Chidamliligi. Brusellalar sporalar hosil qilmasligiga qaramay tashqi muhitning ta’siriga chidamli bo‘ladi. Ular +60°C ga 30 minut, +70°C ga 10 minut, +100°C ga esa bir necha sekund chidaydi. Past temperaturada esa (tuproqda, qorda) 4-5 oygacha saqlanib turadi. Sutda 45 kun, sariyog‘da 2-3 oy, pishloqda 2 oy, go‘shtda 2-5 va qo‘y junida 4 oygacha yashaydi. Oddiy dizenfeksiyalovchi modalar 2% li karbol kislota, 1% li kreolin, 1% li xlor eritmasi brusellalarga bir necha minutlarda ta’sir etib, ularni halok etadi.
Oqsim (yashur) kasalining virusi. Oqsim o‘tkir zoonoz kasallik bo‘lib, asosan yirik qoramollarda, qo‘y, echki, cho‘chqalarda, yovvoyi hayvonlardan juft tuyoqli hayvonlarda uchraydi va ulardan odamga o‘tadi. Kasallik belgilari og‘iz bo‘shlig‘idagi shilimshiq pardalarda, tuyoqlar orasida va kamroq yelin terisida suvli pufakchalar shaklida paydo bo‘ladi.
1898 yili olimlardan F.Lofler va P.Frosh kasallangan hayvon va odamlardan olingan pufakchalarning suyuqligi filtrlardan o‘tkazilgandan so‘ng ham zaharlantiradigan xususiyatini yo‘qotmasligini aniqladilar. Qo‘zg‘atuvchi virus Rino- virus avlodiga kiradi.

350