O‘zbeкiston respubliкasi oliy va o‘rta mahsus ta’lim vazirligi

Makroiqtisodiy muvozanatlik va uning turlari 

22.1-jadval 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Makroiqtisodiy 

muvozanatlik 

 

Jamiyat ehtiyojlari bilan uning iqtisodiy imkoniyatlari 

(resurslari) va ishlab chiqarish natijalarining miqdoran 

hamda tarkiban mos kelishligidir 

 

Makroiqtisodiy muvozanatlik 

 

Jamiyat 

ehtiyojlar 

Jamiyat iqtisodiy 

imkoniyatlari  (iqtisodiy 

resurslari) 

 

Milliy ishlab chiqarish 

natijalari 

= 

= 

 

Umumiy 

muvozanatlik 

 

Yalpi talab va yalpi taklif 

o‘rtasidagi muvozanatlik 

 

Jamiyat ehtiyojlari va ishlab chiqarish natijalarining mos 

kelishlik darajasini ancha to‘liq ifodalaydi 

 

Xususiy muvozanatlik 

 

ishlab chiqarish va iste’mol o‘rtasidagi 

aholining sotib olish layoqati va tovarlar taklifi o‘rtasidagi 

pul massasi va tovarlar miqdori o‘rtasidagi 

alohida bozorlarda (tovarlar, resurslar, ishchi kuchi) talab va taklif o‘rtasidagi 

davlat budjeti daromadlari va xarajatlari o‘rtasidagi  

 

Jamiyat ehtiyojlari va ishlab chiqarish 

natijalari ayrim tomonlarining mos 

kelishlik darajasini ifodalaydi 

 

Makroiqtisodiy muvozanatlik turlari  

 

---

417 

Umumiy muvozanatlik barcha tarmoqlar, sohalar va iqtisodiyot 

birlamchi bo‘g‘inlarining bir me’yorda rivojlanishi ta’minlagan sha-

roitda  iqtisodiy  faoliyatning  barcha  qatnashchilari,  barcha  bozorlar 

va  iqtisodiy  jarayonlarning  turli  tomonlari  o‘rtasidagi  barqarorlik 

tavsifidagi bir qator muvozanatliklar tizimini o‘z ichiga oladi. 

Bu  muvozanatlik  shakllari  turli-tuman  bo‘lganligi  sababli,  ular 

alohida holda xususiy muvozanatliklar sifatida yuzaga chiqadi.  

Xususiy  iqtisodiy  muvozanatlik  –  bu  ikkita  o‘zaro  bog‘liq 

bo‘lgan  iqtisodiy  miqdorlar  yoki  iqtisodiyot  tomonlari  o‘lcham-

larining  o‘zaro  mos  kelishidir.  Xususiy  muvozanatlik  ishlab 

chiqarish  va  iste’mol,  aholining  sotib  olish  layoqati  va  tovarlar 

taklifi, budjet daromadlari va xarajatlari, alohida tovarlarga bo‘lgan 

talab  va  taklif  o‘rtasidagi  bog‘liqliklar  ko‘rilgandagina  yuzaga 

chiqadi.  Bu  muvozanatliklar  ichida  mamlakatimiz  Birinchi 

Prezidenti I.A.Кarimov ta’kidlab o‘tganidek: “...ichki bozorda talab 

va  taklif  o‘rtasidagi  mutanosiblikka  erishish,  ya’ni  chiqarilgan  pul 

miqdori  bilan  unga  sotib  olinadigan  mollar  salmog‘i  o‘rtasidagi 

nisbatni ta’minlash g‘oyat katta rol o‘ynaydi”

102

.  

Shunday qilib, iqtisodiy muvozanatlik o‘zining barcha shakllari 

bilan  birgalikda  inqirozsiz  va  ijtimoiy  iqtisodiy  larzalarsiz  rivojla-

nishni  tavsiflaydigan  iqtisodiy  idealdir.  Amaliy  hayotda  makroiq-

tisodiy  muvozanatlik  talablari  turli-tuman  beqarorliklar  ta’sirida 

buzilib  turadi,  biroq  uning  nazariy  modelini  bilish,  real  jarayonlar 

o‘zining  ideal  andozasidan  farq  qilinishini  keltirib  chiqaradigan 

omillarni  aniqlash,  iqtisodiyotning  bir  me’yorda  faoliyat  qilishini 

ta’minlash yo‘llarini topish imkonini beradi. 

Milliy  iqtisodiyot  muvozanatligini  ta’minlash  bir  qator  shart-

sharoitlarni taqozo qiladi. Ular quyidagilar: 

mavjud  iqtisodiy  resurslardan  samarali  foydalangan  holda 

jamiyat ehtiyojlarini to‘laroq qondirib borish; 

mehnat resurslarining to‘liq va samarali bandligini ta’minlash; 

narxlarni  barqarorlashtirish  va  uni  inflatsiya  ta’siridan  xoli 

qilish; 

iqtisodiy  o‘sishni  yetarli  miqdordagi  investitsiyalar  bilan 

ta’minlash va uni muomaladagi pul massasiga bog‘lash; 

                                                           

102

 Каримов И.А. “Ўзбекистон буюк келажак сари” Т.: “Ўзбекистон” 1999-й. 348-бет. 

 

---

418 

eksport  va  importni  o‘zaro  muvofiqlashtirish  asosida  tashqi 

savdo balansining ijobiy qoldig‘iga erishish.  

Iqtisodiy  muvozanatlik  erkin  raqobatli  bozorda  barcha 

xaridorlar  tengligi,  iqtisodiy  vaziyat  barqarorligi  kabi  shart-

sharoitlarni ham taqozo qiladi. 

Amalda  iqtisodiyot  doimiy  harakatda  va  to‘xtovsiz  rivojlanish 

holatida  bo‘ladi.  Iqtisodiy  sikl  fazalari,  bozor  konyunkturasi,  bozor 

subyektlari daromadlari va talabi tarkibida doimiy o‘zgarishlar ro‘y 

berib  turadi.  Bularning  hammasi  muvozanatli  holatni  turg‘un 

iqtisodiyotdagi  shartli  umumiy  muvozanatlik  sifatida  qarab 

chiqishni taqozo qiladi.