O‘zbeкiston respubliкasi oliy va o‘rta mahsus ta’lim vazirligi


 Mehnat munosabatlarining iqtisodiy mazmuni va uning



Download 15,11 Mb.
Pdf ko'rish
bet125/321
Sana24.09.2021
Hajmi15,11 Mb.
#183563
1   ...   121   122   123   124   125   126   127   128   ...   321
Bog'liq
2 5415834295740664524

4. Mehnat munosabatlarining iqtisodiy mazmuni va uning 

tartibga solinish xususiyatlari 

 

Ishga  yollash  bo‘yicha  korxona  ma’muriyati  va  ishchilar  o‘rta-



sidagi  munosabat  mehnat  shartnomalari  yordamida  shakllanadi. 

Mehnat  shartnomalari  avvalo,  ish haqi  stavkasi,  normadan  ortiqcha 

bajarilgan  ishlar  uchun  stavka,  dam  olish  kunlari  va  tanaffuslar, 

pensiya  fondlari  va  sog‘liqni  saqlashga  ajratmalar  hamda 

narxlarning o‘zgarishini hisobga olib iste’molchilik savati qiymatini 

tartibga solish kabi paketlarni o‘z ichiga oladi.  

Кo‘pchilik  mamlakatlarda  mehnat  munosabatlarining  rivoj-

lanishida  bosh  masala  ishsizlikni  ijtimoiy  kafolatlashga,  ishlovchi-




244 

larning  mehnat  sharoitini  yaxshilash  va  ish  haqini  oshirish 

imkoniyatlari bilan bog‘liq masalalar hisoblanadi. Bu muammolarni 

hal qilishda asosiy rol kasaba uyushmalariga tegishli bo‘ladi. 

Кo‘pchilik  bozorlarda  ishchilar  o‘zlarining  ish  kuchini  kasaba 

uyushmalari  orqali  jamoa  bo‘lib  «sotadi».  Кasaba  uyushmalari 

nisbatan ko‘p sonli ishga yollovchilar bilan muzokaralar olib boradi 

va  ularning  asosiy  iqtisodiy  vazifasi  ish  haqini  oshirishdan  iborat 

bo‘ladi.  Кasaba  uyushmalari  bu  maqsadga  turli  xil  yo‘llar  bilan 

erishishi mumkin. 

1.  Ishchi  kuchiga  bo‘lgan  talabni  oshirish.  Кasaba  uyushmalar 

nuqtayi nazaridan ish haqini oshirishning eng qulay usuli mehnatga 

bo‘lgan  talabni  kengaytirish  hisoblanadi.  Ishchi  kuchiga  bo‘lgan 

talabning  ortishi  natijasida  ish  haqi  stavkasi  ham,  ishchi  o‘rinlari 

soni ham ortadi. Кasaba uyushmalari bu talabni belgilovchi bir yoki 

bir  necha  omillarni  o‘zgartirish  yo‘li  bilan  ishchi  kuchiga  bo‘lgan 

talabni  ko‘paytirishi  mumkin.  Xususan,  ular  quyidagilarga 

erishishga  harakat  qiladi:  1)  ishlab  chiqariladigan  mahsulot  yoki 

ko‘rsatiladigan  xizmatga  talabni  oshirish;  2)  mehnat  unumdorligini 

oshirish  va  3)  ishchi  kuchi  bilan  birgalikda  foydalanadigan  boshqa 

ishlab chiqarish omillari narxlarini o‘zgartirish. 

2. Ishchi kuchi taklifini qisqartirish. Кasaba uyushmalari ishchi 

kuchi  taklifini  qisqartirish  yo‘li  bilan  ish  haqi  stavkasini  oshirishi 

mumkin. Bunga quyidagi yo‘llar bilan erishiladi: a) immigratsiyani 

cheklash; b) bolalar mehnatini qisqartirish; d) pensiyaga muddatida 

chiqishni  qo‘llab-quvvatlash;  e)  ish  haftasini  qisqartirishga  yordam 

berish. 

Bulardan  tashqari  kasaba  uyushmalari  tadbirkorlarni  o‘z 

a’zolarini  ishga  yollashga  majbur qilib,  ishchi  kuchi  taklifi  ustidan 

to‘liq  nazorat  o‘rnatadi.  Кasaba  uyushmalari  o‘z  a’zolari  sonini 

qisqartirish  siyosati  orqali  (masalan,  uzoq  muddatli  o‘qitish,  yangi 

a’zolarni  qabul  qilishni  cheklash  yoki  taqiqlash)  ishchi  kuchi 

taklifini  sun’iy  ravishda  qisqartiradi.  Bu,  o‘z  navbatida,  ish  haqi 

stavkasining ortishiga olib keladi. 

3.  Кasbni  malakali  litsenziyalash.  Bu  ma’lum  mehnat  turi 

taklifini  cheklash  vositasi  hisoblanadi.  Bunda  kasaba  uyushmalari 

korxona ma’muriyatiga ma’lum kasbdagi ishchilar aniq ko‘rsatilgan 

talablarga  javob  bergan  taqdirda  ishga  qabul  qilishga  ta’sir 




245 

ko‘rsatadi.  Bu  talablar  o‘z  ichiga  ishchining  ta’lim  darajasi, 

mutaxassislik  bo‘yicha  ish  staji,  imtihon  natijasi  va  shaxsiy 

tavsiflarini oladi. 

4.  Кasaba  uyushmalari  jamoa  shartnomalari  tuzishda  monopol 

holatga  ega  bo‘lgan  tadbirkorlarga  qarshilik  ko‘rsatish  yo‘li  bilan 

ham  ish  haqi  stavkasini  oshirishga  erishish  mumkin.  Buning 

natijasida ish haqini oshirish bilan bog‘liq qo‘shimcha sarflar, yangi 

ishchi kuchini yollash natijasida olinadigan mahsulot hajmidan ortiq 

bo‘ladi. 

Hozirgi zamon mehnat munosabatlari o‘zida davlatning ta’sirini 

ham  aks  ettiradi.  Davlatning  qonunchilik  faoliyati  mehnat  munosa-

batlarining  barcha  tomonlarini  qamrab  oladi.  U  nafaqat  iqtisodiyot 

davlat sektorining ishchi kuchiga bo‘lgan talabini bildiradi, balki uni 

xususiy  sektorda  ham  tartibga  soladi,  milliy  iqtisodiyot  miqyosida 

ishga yollashning asosiy o‘lchamlarini aniqlaydi. 

Mehnat  munosabatlariga  davlatning  ijtimoiy  dasturlari  (kam 

ta’minlangan  oilalarga  yordam,  ishsizlik  bo‘yicha  nafaqa,  har  xil 

ijtimoiy  to‘lovlar,  pensiya  ta’minoti  va  boshqalar)  katta  ta’sir 

ko‘rsatadi.  Bu  dasturlar  bozor  tahlikasi  yuqori  bo‘lgan  davlatlarda 

aholining  ijtimoiy-iqtisodiy  ahvolini  barqarorlashtirishga  ma’lum 

bir darajada ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. 

Davlatning  mehnat  munosabatlariga  ta’sir  ko‘rsatish  yo‘llari 

sifatida yana quyidagilarni ko‘rsatish mumkin: 

ish haqining eng kam darajasi (minimal ish haqi)ni aniqlash va 

o‘zgartirish; 

ishga yollashning umumiy shart-sharoitlarini belgilash; 

bandlik xizmati (mehnat birjalari) faoliyatini amalga oshirish; 

davlat  ta’lim  tizimi  orqali  ishchilarni  o‘qitish  va  qayta 

tayyorlashni tashkil qilish. 

Davlatning  ish  kuchi  bozoridagi  vositachilik  roli  ham  mehnat 

munosabatlariga  sezilarli  darajada  ta’sir  ko‘rsatishi  mumkin. 

Jumladan, o‘ziga qisman ishchi o‘rinlarini qidirish va tavsiya qilish 

hamda  ishga  joylashtirish  bo‘yicha  umummilliy  dasturlarni  ishlab 

chiqish 

vazifalarini 

oladi. 

Ishchilarni 

o‘qitish  va  qayta 

tayyorlashning davlat tizimi, bozorning o‘zgaruvchan talablariga tez 

moslashishga imkon beradi. 



246 

Ishchi  kuchi  bozorining  barcha  qarab  chiqilgan  xususiyatlari, 

uning  yetarli  darajada  takomillashmagani,  ya’ni  unda  raqobatdan 

tashqari  omillar  –  davlat,  kasaba  uyushmalari  va  yirik 

korporatsiyalar ishtirok etishini ko‘rsatadi.   

 


Download 15,11 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   121   122   123   124   125   126   127   128   ...   321




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish